Słownik etymologiczny języka polskiego/duży
duży, ‘silny’; oboczne dąży u Paprockiego (Koło 1576 r.) w czasowniku zdążyć, ‘przemóc’: »Dawidek lichota zdążał dość prędko (Goliata)«. [1]
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
duży, dużo i duże, dużość, ‘tęgi’ (to samo słowo z d- obok t-, por. dążyć i tążyć; i u obok ą, jak i w bułgarskiem); »kto duższy (‘silniejszy, tęższy’), ten lepszy«; niedużość, ‘bezsilność’, »sierdzit, a nieduż«, »kto duższy nad Pana Boga?« pyta Skarga; »póki był duż (‘silny’)«, »najduższy koń«, stale u Potockiego. Dopiero później, od 18. wieku, nabiera duży, dużo, znaczenie ‘wielki’, ‘wiele’, z tą samą przenośnią co w moc (pieniędzy), lub siła (Rusin pyta zawsze: syła za to?). Ale gdy obok tęgi jest ciąg (tong : teng), niema już obok dong (duży, dąży) dzięg-, chyba w dzięgiel (p.); jest natomiast dęga, o ‘zgiętem’, więc ‘łuk’ (dęga, ‘tęcza’, to samo słowo), i duha u wozu ruskiego, od nas i jako duga przejęte. Cerk. ma tylko przeczenie, nedąg, ‘słabość’, nedążĭu, ‘chory’, rus. niedug(a), a obok tego, z wtórnem j bez znaczenia jakiegokolwiek, djużij, ‘silny’; bułg. nedŭg(a), ‘słabość’, i nedug(a), czes. neduh, nedużný, dużí, ‘silny’. Lit. dengti, ‘pokrywać’, dangus, ‘niebo’ (w prus. i ‘podniebienie’, niby naśladując polszczyznę?), ale dongo pruskie, ‘szyna’, może z pols. dęgi wzięte (jest jednak i łotew. dandzis, o ‘kole’); z innych języków może niem. Zange (nord. tengia, ‘wiązać’, staroang. ge-tenge, ‘ścisły, uciskający’); ale to i inaczej tłumaczą.
