Słownik etymologiczny języka polskiego/gród
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
gród, grodzić, gródź i grodza, ogrodzenie; ogród i ogrodziec, ogrodźca (z tego ogrojca, a do tego nowy mianownik ogrojec); zagroda; podgrodzie; gródek (częste w nazwach miejscowych); grodzisko (‘gdzie gród stał’; w nazwach miejscowych nawet Grodzisk, zwykłym trybem wymiany rodzaju nijakiego na męski od 16. wieku począwszy, tu jednak bez sensu); grodziec, grodźca (z tego grójca i nowe Grójec); z ruska niepotrzebnie: horodyszcze. Ogradzać; przeniesione: »bez ogródek«, ‘wprost’, ‘bez omawiania’. Na(d)groda. Prasłowo; przestawione u nas z *gord; oboczne gard zachowały nazwy na Pomorzu (Stargard, ‘starogród’, Belgart, ‘białogród’), załabskie gard i wogard (‘ogród’; gard znaczy i ‘stodołę’, ‘stajnię’, por. kaszub. zagarda w stodole, ‘sąsiek’). Przymiotniki: grodzki i grodowy. Od zagrody: zagrodnik; ogrodnik, ogrodnictwo, ogrodowy. Grody (rus. gorod, czes. hrad) stanowią wybitną cechę ustroju słowiańskiego; ‘krajem grodów’, Gardariki, zwali Skandynawowie całą Ruś; każde plemię, i najdrobniejsze, posiadało ich kilka, schroniska dla osiadłej ludności, otoczone rowem i wałem z żerdziami (p., od tegoż pnia co i gród sam), t. j. płotem, większe lub mniejsze, nad wodą lub na nasypie wśród bagien; Litwini zastąpili je swojemi pilis, pile, ‘nasypami’. Najobficiej zastąpione to w niem., goc. garths, ‘dom’, garda, ‘stajnia’, niem. Garten i Gürtel; goc. weinagarths i aurtigarths przejęli (albo naśladowali) Słowianie, winograd i wertograd (‘winnica’, ‘ogród zielny’, (niem. Wurt, Wurzel), ale grodu nie pożyczyli od Niemców (jest nawet w Małej Azji, u Frygów, Manegordum, ‘gród Manesa’). Słowo pojawia się z gardłową dwojaką: z g i z (p. ozierod), na Litwie z g i ż, a więc gardas, ‘ogrodzenie w chlewie’, gardyti, ‘grodzić’, gardis, ‘drabina od wozu’, i żardis, ‘grodza’, prus. zardis, ‘płot’. W nazwach miejscowych, Grodno (z czego Litwini Gardinas upletli). U nas miasto zajęło wcześnie miejsce grodu, więc nie mamy ruskiego grażdanina, ‘obywatela’; Stryjkowski to za Rusią powtarzał. Złożone: grododzirżca, ‘kasztelan’, w 15. wieku. Ale Rozgard chełmiński jest niem. Rossgarten, ‘pastwisko’ (nietylko dla koni, przekręcane i w Rosengarten).
