Słownik etymologiczny języka polskiego/kosz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
kosz, koszowy, koszyk, koszyczek, koszykowe, koszykarz. Gdy nazwy dla ‘beczek’ i ‘kadzi’ niemal wszystkie obce, to nazwy dla plecionych miar i schówek wszelakiego rodzaju wszystkie słowiańskie, od kosza, łukna, korca, kozuba, krobi począwszy. Zestawiają wprawdzie kosz z łac. qualum, quasillum (jako od spólnego pnia), oznaczającem również ‘plecionkę koszową’, ale to niepewne; Litwa nie zna nic podobnego. Z przyrostkiem l tylko w zdrobniałem koszałka, ‘torba pleciona’ (na Rusi i samo koszel; koszelok ‘pulares’), znane szczególniej w przenośni: »pleść koszałki-opałki«, ‘bzdurzyć’. Z Niemiec dostała się kara hańbiąca: w koszu zawieszano nad wodą przestępców moralności (nierządnice szczególniej), i nic innego im nie pozostawało, jak odciąć powróz i wpaść do błota; stąd: »rzezać się w koszu« i »zostawać na koszu« (‘być opuszczonym’; panna nadto wybierająca »na koszu osiędzie«); »na wieczną hańbą niech się w koszu rzeże«; »miał tę sławę, jakoby pacholęciem będąc, miał kiedyś zamiast chłosty być w koszu«, opowiada Górnicki; i u Kochanowskiego są fraszki na ten temat: rycerz koszowy szydzi z tego, »co kota ciągnął« (odmianka to podobnej kary hańbiącej, p. kot). Już 17. wiek o tej karze zapomniał, ale kosz trącił dalej szpetnem niepowodzeniem, utratą; więc »kosza dostać«: ‘odejść z kwitkiem’; »dać odkosza« piszemy dziś razem, ale dawniej dzielono: »wziął od kosza«, »Ordzie umiesz dać od kosza«.
kosz, tatarskie, o ‘obozie’: »car perekopski położył kosz swój«, »stanął koszem«; stąd koszowy, ‘obozowy’, ‘ataman’; tur. kosz, w narzeczu dżagatajskiem, ‘obóz’, ‘wojsko’.