Słownik etymologiczny języka polskiego/litować się
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
litować się, litość, dawniej: »lito mi go«, ‘żal mi go’, litościwy, litowny, zlitować się. Wszystkie zamieniły w ciągu 16. w. dawniejsze: lutować, lutość, luto, lutościwy; ju ocalało do dziś jedynie w nazwie miesiąca, p. luty; lutać, ‘biadać’, jeszcze w połowie 16. w. używano: »król lutał na nogę«. Słowo ciekawe dla odmiany znaczenia pierwotnego (‘srogi, okrutny’, »luty mróz«) w coś wręcz przeciwnego: ‘miłosierny’. Był przymiotnik luty, nieznanego bliżej pochodzenia, ‘groźny, srogi’, w wykrzykniku lutie (cerkiewne), ‘biada!’; od tego ‘biadania nad czem’ urosło, ale tylko u Słowian zachodnich, od ‘skargi i żalu’: ‘udział w żalu’, ‘miłosierność’ (w psałterzu nad ‘litowaniem’ znacznie górująca), gdy na Bałkanie i Rusi pierwotne znaczenie ocalało (o wszystkiem ‘groźnem, ostrem, ciężkiem, trapiącem’; stąd ‘lwa’ lutym przezywają, albo ‘furje’). Jeszcze Ezop Biernata zachował r. 1578: »nie lutują garła swego«, lutość, a »(pies zbity) bieżąc lutał« (‘skomlał’). Nasze li- domowe, własne, nie czeskie, jak twierdzą; por. Zbylitowski, ze Zbylut, i inne li z lu.
