Słownik etymologiczny języka polskiego/miasto
miasto; odmieniło u nas znaczenie ‘miejsca’ na ‘gród’ nie pod wpływem niem. Ort, lecz Stadt (‘gród’) i Statt (‘miejsce’), co to samo słowo, dopiero od 18. wieku rozróżniane na piśmie. Łac. meta, ‘słup, cel’ (w cyrku); stąd nasze: »dobiec do mety«, »stanąć u mety«, itd.; łączą je z lit. mietas, ‘kół’.[1]
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
miasto, mieścić; zdrobniałe miastko i miestce (z czego miejsce); małomiastkowy i miejscowy, miejscowość; znaczyło (i u wielu Słowian do dziś znaczy) tylko ‘miejsce’, ‘locus’ (stąd umieścić, ‘ulokować’), i ocalało w tem znaczeniu jako przyimek i przysłówek: na tem mieście (15. wiek), zastąpione już w 16. wieku zupełnie przez natychmiast, wedle od sich miast (jak jeszcze na początku 15. wieku mawiano; później tylko odtychmiast); natemieście i natymieście piszą z jednem m; »miasto czego«, »zamiasto (i namiasto) czego«, skrócone w zamiast, namiast, a nawet i miast, od 17. w.; inna nieprawidłowość: po ty miasty (15. w.), zamiast po ty (‘ta’) miasta (zwykłą atrakcją postaciową). Już w 14. wieku występuje, później wyłącznie panuje w tem znaczeniu (‘locus’) zdrobniałe miejsce, »na miejsce czegoś« (postaci jak namiestnik, obok dawniejszego namiastek, ułatwiały to chyba), a samo miasto, jak w czeskiem, ale może zupełnie bez wpływu czeskiego, zastąpiło dawną nazwę ‘grodu’, wedle niem. Ort, co i ‘locus’, i ‘civitas’ oznacza. Więc już w 14. wieku od miasto, ‘civitas’, urabiano mieścic, ‘civis’, a później, wedle nazw topograficznych, mieszczanin, mieszczaństwo, mieszczański (mieszczuch), co od nas na Ruś przeszło; od miasta: miejski (z mieśćski), wielkomiejski, i przedmieście, przedmiejski, zamiejski. Wywód dalszy wątpliwy; zestawiam je z mituś (p.), a więc przyrostek -to ze pniem moit-; inni z lit. maistas, ‘pokarm’ (tak wyłącznie tu i w pruskiem), z powodu łotew. mitu, mist, ‘mieszkać’, ależ to znaczenie wtórne: ‘żywić się’ — ‘żyć’; inni z lit. mietas, ‘kół, drąg’, łac. meta (z mei-ta), ind. mēthī- ‘drąg, słup’ (od pnia mei-, p. minąć). U wszystkich Słowian tak samo: cerk. město, ‘miejsce’, w město, ‘zamiast’, wměstiti sę, ‘zmieścić się’, czes. zamiestnati, ‘zatrudniać’, itd.
