Słownik etymologiczny języka polskiego/nor
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
nor, norek, ptak ‘mergus’; nora i nura, norzyć i nurzyć; wnor, ‘nałóg’ (15. wiek), wnorzyć i wnurzyć się, ‘wprawić się’; narzać i nurzać, nurek, nurkować; w 16. i 17. wieku zwano arjanów nurkami, od chrztu-zanurzania dorosłych w wodzie; nurty (fali); po-nury, ponurość. Prasłowo; pień ner- u nas nie istnieje, częsty u innych Słowian: cerkiewne wŭnrěti, iznrěti, ‘wynurzyć się’ (z *nerti), małorus. nerty, serb. zanere, ‘zanurzy’, iznere, ‘wynurzy’; z o, nor-, powszechne. Jak obok pnia der- (‘drzeć’), istnieje dur- (dura, ‘dziura’), tak samo obok ner-, nor-, i nur-, u innych Słowian i nyr-, rus. nyrjat’, ka-nura, ‘nora’. Bogato zastąpione w lit.: nerti, apnirti,' ‘zanurzać’, naras, ‘nor’ (kaczka), prus. w nazwie Nierzei, Mierzei u nas (niem. Nehrung), z średniowiecznego Nerga, Narge. Tu należą nazwy rzek, Nur, Nurzec, Nurzyk, co się z nazwą szczepu Neurów (Herodotowych, z 5. w. przed Chr.) bezpośrednio bynajmniej nie łączą. U innych Słowian przeniesiono nyr- na ‘mruków’, ‘posępnych i złych’, tak, że cerk. pronoriw i pronyriw ‘złego’, ‘djabła’, oznacza, i stąd nazwa Neurów, ‘nurów’, ‘złych’, co się w wilkołaków odmieniali, jak Herodot opowiada, bo na cały szczep przeniesiono nazwę od kilku czarowników. Pień nyr-, nur-, dowodzi, że Słowianie w szczelinach, nurach skalnych chętnie mieszkali (pieczary kijowskie!), i stąd cerkiewne nazwy: nura, ‘drzwi’, nyriszte, ‘mieszkanie’, nyr, ‘wieża’ (w głębi ziemi, nie nad nią!); nurta (dziś tylko nurt rzeki) jeszcze w 17. wieku o ‘lochu, wydrążeniu’: »w samej nurcie jaskini zamkniony«, »gdzie dziura w skale wykopana, w nurtę go wpuścili«. Pomijam nazwy zwierząt kryjących się po norach (norzyca, stąd niem. Nörz pożyczone, prus. narice) i wszelakich ptaków ‘nurzających się’ (‘colymbus’). Z innych języków aryjskich przytaczają tu tylko niem. naro, ‘ciasny’, Narbe, ‘blizna’, szwedzkie nōr, ‘cieśnina’. P. pandrowie. Ponury, ‘ten, co nurkiem chodzi, głowy, oczu nie podnosi’, wkońcu ‘posępny’, ale brak u nas owego odcienia złośliwości, silnego w cerk. i na Rusi, gdzie pronyra, pronyriti, i o ‘oszuście’, nyrit’ ‘smucić się’, a nyrjat’ ‘lżyć’. Nyr i na Węgrzech.
