Słownik etymologiczny języka polskiego/ród
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
ród, rodzić; rodzic, ‘krewny’, rodziczka, ‘krewna’ (rodziców biblji zastępuje Leopolita »krewnymi«, »przyjaciółką«); turodzic, ‘indigena’, tak jeszcze w 17. wieku: »tako z przychodniów, jako turodziców« (rodaków, Leopolita; »obywatelów«, Wujek), turodzicowi (»tutecznemu«, Leopolita); rodzice, dziś tylko w liczbie mnogiej, znaczą nam to, co innym Słowianom rodziciele (języki pierwotne nie mają wcale osobnego słowa dla ‘rodziców’); rodzicowie, ‘plemiennicy’, ‘agnati’, w połowie 15. wieku; i rodzaj znaczy pierwotnie ‘ród, pokolenie, potomstwo’; rodowy, rodowity, rodowitość; rodzony, rodzeństwo; rodzaj (z *rodjaj), rodzajny, urodzaj, urodzajny, częstotliwe radzać; liczne złożenia: urodzić (uroda, urodny); »Narodzenie Pańskie«; poroda; wyrodzić się; zrodzić; doroda, dorodny; przyroda, przyrodny, przyrodnik; przyrodni (o pokrewieństwie); odroda; przerodzić się; rodowód, ‘genealogja’; naród, narodowy, narodowość; rodzina, rodzinny; rodzimy, rodzimość; rodziciel, rodzicielka, rodzicielstwo; rodzica w Bogurodzica (cerk. bogorodica); rodziczka. Z słowem róść w żadnym nie stoi związku, bo w rod- pierwotne następstwo brzmień, róść zaś przestawione z ord-. Prasłowiańskie; tak samo u wszystkich Słowian (rodzaju Czesi nie mają, jest rus. urożaj). Ród, poród, rodzić, o nic fizjologicznego nie natrącają, Słowianie nie posiadają bowiem dla tego osobnego słowa, jak jest np. lit. gimti, łac. nasci, itp.; ród znaczył pierwotnie tylko: ‘traf szczęśliwy, powodzenie, przyrost’ (stąd u nas »rodzą« i drzewa i zboża), i był nazwą ‘bożka szczęścia, losu’; jeszcze w 12. i 13. wieku modliła się Ruś czy wzywała Roda (i orszak jego, rodzanice, ‘feje’). Ród, jak bóg, znaczył i ‘powodzenie, szczęście’, i ‘tego, co szczęście nadaje’; bóg znaczył ‘bogactwo’ i ‘tego, co je zsyła’. Zczasem dopiero odniesiono ród, rodzenie, do ‘przypłodu w rodzinie’. Naszemu rodak odpowiada cerk. rożdak, serb. (bardzo rozgałęzione) rodjak, ‘kuzyn’, rodjaci, ‘krewni’ (zupełnie co innego rodacki, p.). Nasz język zatracił inne słowa, stojące we związku z rodem- ‘szczęściem’; język cerkiewny (i staroczeski) ma neroditi i neraditi, ‘niedbać, nieraczyć’; rus. radiet’, ‘dbać’; łuż. wo to nierozim, ‘niedbam’, rodżić, ‘chcieć’; dalej przyimek radi, ‘dla’, togo radi, ‘dla tego’; serb. rad, ‘trud, praca’, raditi, ‘pracować’ (bardzo rozgałęzione). Wszystko prasłowa: staropers. awahja rādij w napisach klinowych Darjusza, ‘dla tego’ (owogo radi, cerk.); ind. rādhnoti i rādhyati, ‘zyskiwa, wydoływa’; awest. rādaiti, ‘przysposabia’; niem. rathen (starosas. rādan), ‘radzić’, i reden, ‘mówić’ (goc. urrēdan, ‘stanowić’, garēdan, ‘dbać’, rōdjan, ‘mówić’); lit. rodyti, ‘pokazywać’.
