Słownik etymologiczny języka polskiego/rdzeń
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
rdzeń, ‘jądro, twardy środek (czop, korzeń) wrzodu’, przenośnie: ‘istota i grunt treści’, ‘pień (słów)’; rdzenny, ‘właściwy, istotny, pierwotny’ (»ludność rdzenna«, ‘tubylcza’, przeciw ‘napływowej, obcej’); w anatomji: ‘mlecz, szpik (pacierzowy, grzbietowy)’; ‘miękisz w środku pnia, około którego narastają słoje drzewa’. Powtarza się w najrozmaitszych postaciach. Pierwotną zachowały inne języki słowiańskie: strżen, ‘mlecz, szpik’ (cerk. strŭżeń, rus. z przestawką: stierżeń, czes., serb. strżen; bywa i krótsze: strż lub strża). To samo pruskie strigenos, ‘szpik, mózg’. Pierwotne *strżeń zdźwięczniało u nas we zdrżeń (jak skrżyt w zgrzyt, śćbło w źdźbło), a z opuszczeniem nagłosu: dr-żeń, małopolskie dr-zeń, przestawione we rdzeń (jak środa w rsioda, do(j)drzeć w dordzeć). Wszystko odnachodzimy w dawnej mowie i po narzeczach; jeszcze u Malczewskiego zdrzeń obok rdzeń; to rz w drzeń do dziś po narzeczach jako r-z wymawiają, dzieląc je wyraźnie. Od rdzeń: rdzenisty. Postać z nosówką mamy w czasowniku za-strząc (p.). Są w rus. i postaci z pierwotnem następstwem płynnej: streżeń i streż(a), dla ‘nurtu rzecznego’; przyrostek -en prastary, powtarza się w prusko-lit. nazwie ‘mózgu’: muzgeno, smagenes. R. 1500 ‘centrum’: »drzeń albo pośrzodek«, r. 1532: »jądro, drzeń« r. 1570 (Fortunat): »lud prawie drżeń« (t. j. ‘sam wybór’).
