Słownik etymologiczny języka polskiego/wielki
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
wielki, do 16. w. wieliki, ocalałe w nazwie Wieliczka (niem. Grosssalze, w przeciwieństwie do Bochni, niem. Kleinsalze); obok niego, już od 14. wieku, wielgi, »Wielga Polska«, i dziś u ludu powszechne, wielgachny; w psałterzu raz: »wieligee rzeczy«, ale w puławskim: wielikie; jeszcze w biblji przeważają formy z i (wielikość); wielce, wielice w psałterzu; czasownik wieliczyć i wieliczać, wielikoczynić, tłumaczy łacinę, uwieliczyć, ‘wielbić’; Wielika noc, stąd Wielkanoc; w przymiotniku, jak zawsze: wiel(i)konocny (dziś wielkanocny); co na Rusi wielikdień, u nas wielkanoc, jak u Czechów welikonoc. Otóż to wielki, wieliki, zwykły przymiotnik na -k (z niezwykłem i przed k) od wiele, nijakiego od wieli, ‘wielki’, co częste we złożeniach: Wielopole, wielomowny, wielogroch, wieloryb (już w biblji); wielemożny (ludowe dziś jeszcze), wielmożny, w psałterzu i biblji jest i wielmnożstwo i wielmożstwo. Do tego rzeczownik na -ba; *wielba, wielebny, wielbić, uwielbiać. Tu i dawny przysłówek wielmi, ‘bardzo’, pospolity w 14. i 15. wieku, ginący w 16. W biblji nawet stopień najwyższy tak tłumaczą: »w wielmi twardem przebytce« ‘w najsilniejszem mieszkaniu’, »myślą wielmi gotową«, ‘najgotowszą’; tamże: wielim, ‘daleko’, »wielim (‘o wiele’) więcej niż to«, »z wielim pieniędzy«. Pomijam złożenia jak wielekroć, wielenaście. Dawna odmiana brzmiała: »w wielu wód«, »z wód wiela«, »ot wiela narodów«. Prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; cerk. welij i welik, welmoża, welmi, ‘bardzo’, weljacza, ‘luty’. Znaczy wiele to samo co moc, siła (u nas, na Rusi: »siła za to?«, ‘wiele za to?’) i pochodzi od wyrazów co ‘moc, siłę’, znaczą: cerk. welěti, ‘rozkazywać, chcieć’ (u nas w Dziesięciorgu z 14. wieku: »to tobie wielę«, t.j. ‘rozkazuję’), rus. wieleť, słowień. welěti, bułg. welja, powelwam (rus. powieliwaju), serb. welim i welu, ‘mówię’, czes. weleti, ‘rozkazywać’. Pień wel-; z wokalizacją o p. wola. Lit. pawelti, ‘chcieć, pozwalać’, wiltis, ‘nadzieja’; łac. volo, vult, ‘chcę’; niem. dawne williu, ‘chcę’, Wille, ‘wola’; ind. wara-, ‘życzenie, chęć’, waram, ‘raczej’. Pokrewne z niem i wielkierz (p.).
