(dziś, np. u Żeromskiego, z mazowieckiem s: supeł, supełek), o ‘guzach w nici’ (por. czes. sziporziti, ‘rozguzowywać’), szypłać, szyplę, ‘dłubać’ (»wyszypłać mieszek«, ‘oskubać’), szypłanina, ‘dłubanina’, częste u Reja; szypoleć, ‘zrywać, skubać’ (r. 1620). To samo co szczypać (p.): skip-, chip- (słowień. chip, co nie z niem. Hieb, jak bają) i szip- mieniają się stale; u nas nawet szczypułkę, zamiast szypułki, przytaczają.
szyp, o ‘głosie syczącym, świszczącym’; rus. szip, szipiet’, o ‘syku gęsi’, słowień. szip, ‘piszczałka’, stąd węg. sipos (t. j. sziposz), co do nas z piechotą węgierską Batorego przyszło; częste w 17. wieku: »nie możesz szyposzem, bądź dudą«, »niedźwiedzie tańcować będą po szyposzach«.
szysz, czy szysza, zresztą stale (u wszystkich Słowian bez wyjątku) szyszka: »borowe zbierając szysze«, Potocki; »za borową szyszkę«, ‘za nic’; u Czechów i szách, ‘szyszka’, száchor, o ‘ostrej trawie’, u Serbów i Słowieńców sziszkati, o ‘strzyżeniu’; wszystko od *szich, por. szyja.
szysz, z ruskiego, o ‘czatownikach, rabusiach’, w latach 1600 do 1640: »pachołkowie naszy giną od szyszów«; toż co poprzednie.
szyszak, ‘hełm’, od 16. wieku ogólne, szyszakowy; z węg. sisak, ‘hełm’; pożyczka u wszystkich Słowian ogólna (jeśli nie odwrotnie: węgierskie od nas ?).
szyzma, szyzmatyk; z łac. grec. schisma, ‘odszczepienie’, od grec. schidzō, ‘rozszczepiam’ (por. rus. raskoł, raskolnik, ‘odszczepieniec’).
ta, spójka (od zaimka wskazującego, jak niemal wszystkie spójki); wyłączona z języka pisemnego, góruje w potocznym, zupełnie płynna, t. j. nieskostniała co do znaczenia, bo giest mówiącego ją objaśnia; niegdyś wszelkie spójki: a, i, bo itd., były takie same, t. j. bez określonego znaczenia, znaczyły tylko: ‘tak’ (niemieckie so). Chociaż prasłowo (jest w cerk. i u wszystkich Słowian), ta pozostało u nas w tej nieokreśloności; znaczy więc: albo ‘i’ (»on ta ja pójdziemy«); albo ‘a’ (przeciwstawienie: »ty ta on, co za różnica?«); albo ‘no’ (wezwanie: »ta pobiegnij za nim«); albo ‘przecież’ (»ta go niema w domu«); albo ograniczenie (»ta ja tam nie wiem«); czasem zupełnie tam zastępuje (»djabła tam«, a lud mówi: bogaćta, biedaćta); potwierdza: »ta ja przyjdę« (‘pewnie przyjdę’). Chętnie przybiera -ż (»taż to to samo«), rzadziej -ć (tać). U nas ta zastąpiło poniekąd da innych Słowian; są to te same przypadki pni zaimkowych t- i d-. Litewskie tuo, homerowe tō.
tabaka, tabaczka, tabaczny, tabakierka; tabagja (z niem. Tabagie, franc. tabagie, ‘pokój do palenia’, później ‘restauracja’); od Tabago, prowincji w Jukatanie czy na Antylach, skąd tabaka do Europy się dostała. U nas w 17. wieku dobrze znana, głównie Kozakom, co »piją tabakę« i nosem, t. j. zażywają ją z fajki (lulki), lub jako proszek (niuch, sznupka).
tabela, tablica, tabliczka; tabula,
