pokładem krédy. Aa jest żeglowną prawie do m. Bauska: spławiane bywa po niej do Mitawy drzewo opałowe i budowlane, a ztamtąd do Rygi zboże, z Rygi zaś sosnowe deski i inne towary. Aa, od źródła swego do ujścia przyjmuje w siebie około 50 większych i mniejszych rzeczek; znaczniejsze z nich są: Szwet i Ekau.
Aa czyli Trejder-Aa, rzeka w Inflantach, dawniejsza ruska Gojwa; poczyna się w okręgu Wendeńskim, pomiędzy miastami Wolmarem i Wendenem; płynie kręto, przez średnią i południowo-zachodnią cześć Inflant, około 250 wiorst, i wpada do morza Bałtyckiego powyżej Rygi. Bieg jej przerywany spadkami i mieliznami, oraz dno zupełnie zatopionemi bierwionami, utrudniają chód statków; nawet spław drzewa odbywa się po niej z wielką trudnością. Aa szczególniej bystra i niebezpieczna na wiosnę, pomiędzy Wolmarem i wsią Zinolen. Dolina inflantskiej rzeki Aa, z powodu malowniczych widoków, pomiędzy folwarkami Kremoną, Trejdenem i Segiewoldem, nazywa się inflantską Szwajcaryją. Teraz główny spław na rzece Aa ogranicza się na niewielkiej ilości drzewa opałowego i budowlanego, dostarczanego z okolic folwarku Durenhoff.
Aa, nazwisko kilku rzek, pochodzące od staro-niemieckiego Aha (woda płynąca). Wymieniamy z nich: 1) Aa w departamencie franc. Pas-de-Calais, bierze początek w Rumilly-le-Comte i dwiema odnogami, pod Dunkierką i Gravelines, wpada do morza; 2) Aa w Hollandyi, wpadająca pod Deutichen do rzeki Yssel; 3) Aa w Szwajcaryi, płynąca z kantonu Uri przez Unterwald, wpada do jeziora Czterech kantonów (Vierwaldstaedtersee).
Aachen, ob. Akwizgran.
Aaki, statki płaskie, na obu końcach zaokrąglone, używane do żeglugi na Niższym Renie.
Aalborg, dyecezyja na północnym krańcu Jutlandyi, w królestwie duńskiém, oddzielona od półwyspu przepływem, który morze utorowało sobie w roku 1825. Obejmuje 131 mil ◻ i liczy około 160,000 mieszkańców. Najważniejszym jej punktem jest miasto tegoż nazwiska, siedlisko biskupa, z wybornym portem i fabrykami cukru, broni, wyrobów jedwabnych i t. p. Posiada także szkołę marynarki i dosyć liczną biblijotekę.
Aali-pasza (Mehemet-Emin), minister turecki, ur. 1815 r. w Konstantynopolu, w piętnastym już roku życia przez Reszyda-Paszę umieszczony został w biórze tłómaczów Porty, a w cztery lata później przez sułtana Mahmuda mianowany sekretarzem poselstwa w Wiedniu. Przeszedłszy następnie w krótkim czasie prawie wszystkie stopnie wyższych urzędów dyplomatycznych i innych, jako to: wielkiego dragomana Porty, radcy poselstwa i sprawującego interesa w Londynie, podsekretarza stanu w wydziale spraw zagranicznych, posła w Londynie, członka najwyższej rady stanu i sprawiedliwości, ministra spraw zewnętrznych i kanclerza dywanu cesarskiego, w 1852 roku został nakoniec wielkim wezyrem, który to wszelako urząd złożył już w Listopadzie tegoż roku, gdy pierwsza pożyczka turecka pomimo usiłowań jego do skutku nie przyszła. Popadłszy w niełaskę, przez rok blisko trzymał się w oddaleniu od spraw publicznych; w Maju 1854 r. udzielił mu sułtan gubernatorstwo generalne w Brussie, a 1 Października tegoż roku przywołał go napowrót do Stambułu, gdzie od razu nadał mu dwie najważniejsze posady: ministra spraw zagranicznych i prezesa tanzymatu, czyli reform państwa. Mianowany w następnym roku pełnomocnikiem do konferencyj w Wiedniu, po powrocie ztąd, zajął godność wielkiego wezyra, i jako taki prezydując w komissyi do ustanowienia zasad czwartego punktu rękojmi, wspólnie z reprezentantami mocarstw sprzymierzonych, sformułował nowe swobody dla chrześcijan, zatwierdzone następnie hatty-szeryfem z 18 Lutego 1856 r. Mianowany jednocześnie pier-
