Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/463

siedmiogodzinnej zmusiło deja do kapitulacji, oddającej miasto w ręce Francuzów, pod warunkiem wolnego wyjścia milicyi tureckiej i zapewnienia mieszkańcom swobody religijnej oraz prawa własności. Francuzi Obsadzili natychmiast wszystkie fortyfikacyje miasta, z którem 1,500 armat, 17 okrętów wojennych i 50 milionów franków dostało się w ich posiadanie. Dej 11 Lipca, z prywatnym swym majątkiem i orszakiem 118 osób, odpłynął do Mahon, milicyje zaś turecką w większej części przewieziono do Azyi mniejszej. — Zaledwo Bourmont, mianowany marszałkiem, przedsięwziął kilka pomniejszych wypraw w głąb' kraju, gdy skutkiem wybuchnięcia rewolucyi lipcowej został odwołany. Następca jego, generał Clauzel, przybył do Algieryi 2 Września i rozpoczął swe działania uporządkowaniem administracyi miejscowej. Beduini jednak i Kabylowie, pozbywszy się ucisku tureckiego, z wyuzdanym fanatyzmem powstali przeciw nowym zdobywcom swego kraju, który Clauzel uorganizować chciał na sposób francuzki, bez najmniejszego uwzględnienia przesądów i obyczajów narodowych. Bezpośredniem następstwem tego błędu było nieustanne burzenie się pojedynczych pokoleń. Wprawdzie miasto Oran poddało się Francuzom bez oporu, lecz reszta prowincyi Oranu i Tlemezen, gdzie wówczas już zjawił się młody emir Abd-el-Kader (ob.), stały się wkrótce ogniskiem zaciętej walki przeciw panowaniu francuzkiemu. W takich okolicznościach popierana przez Clauzela koloni-zacyja powieść się nie mogła. Generał, widząc swą armije dziesiątkowaną przez choroby i bezowocne walki, w obec niepodobieństwa działania siłą, zawarł układ z bejem tunetańskim, na mocy którego prowincyję Konstantyny i Oranu miały być oddane bratu beja, pod zwierzchnictwem Francyi, której nowy ten lennik płacić miał daniny 1,000,000 franków. Rząd francuzki atoli nie zatwierdził tej ugody, a nawet odwołał z tego powodu energicznego Clauzela. — Rządy następcy jego, generała Berthezene, znane są głównie z klęski, jakiej doznał w odwrocie z chybionej wyprawy do Medei (2 Lipca 1831 r.). Nietrafne postępowanie jego coraz bardziej osłabiało znaczenie rządu francuzkiego w Algieryi, skutkiem czego odwołany w końcu r. 1831, zastąpiony został przez generała księcia Rovigo, który chwyciwszy się systemu największej surowości, naraził sobie wkrótce spokojne nawet dotąd pokolenia. Wyprawy przedsięwzięte w Październiku 1832 r. nie powiodły się, i w jednej tylko prowincyi Konstantynie Francuzi korzystne zajęli stanowisko. W Oranie Abd-el-Kader trapił ich nieustannie wojną podjazdową, a nawet 3 i 4 Maja 1832 r. śmiał, lubo bezskutecznie, atakować samo miasto Oran. Osłabione zdrowie księcia spowodowało w Marcu 1833 r. powrót jego do Francyi; zarząd Algieryi w nieobecności jego powierzony został tymczasowo generałowi Avizard, który urządzeniem bióra arabskiego (Bureau arabe) wielką zjednał sobie zasługę, po nim zaś generałowi Voirol, którego dążność zwróconą była bardziej ku podniesieniu interesów materyjalnych, aniżeli ku rozszerzeniu panowania francuzkiego. Mimo to w zachodniej części kraju, gdzie Abd-el-Kader zjednał sobie wszystkie plemiona między Maskarą a morzem, zacięta toczyła się walka. Daremnie generał Desmichels w prowincyi Oranu wygrywał utarczkę po utarczce: działania jego nie przyniosły pożądanego rezultatu, co w końcu skłoniło generała do zawarcia z Abd-el-Kaderem układu. W końcu r. 1834 zarząd Algieryi nową otrzymał organizacyję. Dowództwo naczelne nad armiją i najwyższą władzę w kraju otrzymał gnnerał hr. Drouet d’Erlon, z tytułem gubernatora generalnego; pod rozkazami jego zostawali: komendant woj-ska, komendant stacyi marynarskiej, intendenci wojskowy i cywilny i dyrektor finansów. Dla Francuzów i cudzoziemców zaprowadzono prawo francuzkie, dla