Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/467

W Marcu r. 1859 pośród zawikłań sprawy włoskiej, książę Napoleon, z powodu zwrotu polityki francuzkiej ku pokojowi, zażądał uwolnienia z tej posady, którą tymczasowo powierzono ministrowi rolnictwa, p. Rouher, ostatecznie zaś (26 Marca) hrabiemu Chasseloup-Laubat. Ostatnie zaburzenie w górach Aures, w prowincyi Konstantynie, uśmierzone zostało w Styczniu 1859 r. przez oddział generała Desvaux, z dywizyi generała Mac-Mahon, a głośny przywódzca powstania, fanatyczny marabut Si-Sadok, z rodziną i wszystkiemi podżegaczami buntu został schwytany.—Statystyka. Od r. 1843 Algieryja dzieli się na 3 prowincyje: Algier, Oran i Konstantynę, rozpadające się znów na obwody, okręgi i gminy. Obok tego dla ludności mahometańskiej zachowanym został podział na kalifaty, agaliki, kaidaty i szejkaty. Na czele rządu stoi gubernator generalny, łączący w swej osobie najwyższą władzę wojskową i cywilną. Pod nim sprawami cywil-nemi zawiaduje dyrektor generalny, a sądownictwem prokurator generalny. Sprawy dotyczące ludności arabskiej załatwia dyrekcyja centralna w Algierze. Oprócz wojska regularnego istnieje w Algierze milicyja z kolonistów europejskich i osiadłych krajowców, licząca około 15,000 ludzi. Pod względem kościelnym Algieryja stanowi oddzielne biskupstwo; protestanci i żydzi mają swoje konsystorze. Najwyższą instancyją w wymiarze sprawiedliwości jest sąd apellacyjny w Algierze; oprócz tego w pięciu miastach główniejszych istnieją trybunały. Zarząd oświecenia podległym jest ministerstwu francuzkiemu. Oprócz szkół przeznaczonych do nauki języka arabskiego, istnieje w mieście Algierze gimnazyjum, a po prowincyjach około 50 szkółek elementarnych. Ludność ogólna wynosi do 3 milionów, z których 1 milion Kabylów, 1,800,000 Arabów, 65,000 Maurów, 3,400 Negrów i 30,000 Żydów. Liczba Europejczyków wszystkich narodów, z których najwięcej Francuzów i Hiszpanów, powiększa sie bardzo powoli. Roku 1848 dochodziła do 110,000, roku 1850 do 125,000, r. 1852 do 150,000, r. 1854 do 143,000, r. 1855 do 155,000, r. 1856 do 167,660, a r. 1857 do 180,000. Ważniejszemi miastami są: 1) w prow. Algieru: Algier (ob.), Budżia, Szerszel, Tenes, Blida, Medea i Miliana; 2) w prowincyi Oranu: Oran, Mostaga-nem, Maskara i Tlemezen; 3) w prowincyi Konstantyny: Konstantyna, Bona, Phi— lippeville i Setif. — Przemysł miejscowy dla ziemi Tell i miast nadbrzeżnych ogranicza się na wyrobie kobierców, muślinów i tkanin jedwabnych. W Saharze mieszkańcy trudnią się uprawą drzew daktylowych, a w górach rolnictwem i hodowlą bydła. Pomiędzy Europejczykami przemysł, w obec nieustannych wojen, mało się jeszcze rozwinął. Przywóz w kilkoro przewyższa wywóz. Artykułami pierwszego są mianowicie: tkaniny bawełniane, wełniane i jedwabne, zboże, wino, wyroby metalowe i szklane, meble i przedmioty zbytkowe; drugi ogranicza się na płodach surowych jak: wełna, korale, skóry, oliwa, miód, wosk, materyjały apteczne, żywice i t. p. Kolonije rolnicze, pozakładane w różnych punktach kraju, nie powiodły się zrazu, z przyczyny, że za mało uwzględniano okoliczności miejscowe, a nadto że zwykle zaludniano je wyrzutkami spółeczeństwa francuzkiego. Ostatnie dopiero lata, dzięki szczególniej usiłowaniom towarzystw prywatnych, znaczny pod tym względem okazały postęp. Rolnictwo także i przemysł, skutkiem rozszerzenia uprawy bawełny i tytoniu, hodowli bydła, koni i jedwabników, exploatacyi kopalń i zaprowadzenia kommunikacyj, znakomicie się podniosły. Podług budżetu na r. 1858 ogólna summa spodziewanego dochodu wynosi 20,100,000 fr., ogólna summa wydatku 27,505,562 fr. Pomimo więc, że Algieryja płaci około 10 milionów franków rocznego podatku, nietylko że Francyi nie przynosi dotąd korzyści, lecz nawet, jak przekonywają cyfry przytoczone, niemałych wymaga ofiar. Dopiero po całkowitem podbiciu tego kraju przez cy-