niestetyż niebodze! Otw. Ow. 295. *§ obsol: Ach cię mnie nędznéy, toć mię zwiódł. Wyś. Kat. 451. Ach cię mnie, żem przychodniem w tym kraiu. Budn. Ps. 120, 5. Groch. W. 2. § urągania = aha, wéy! spottend: ah! aha! Ach, Ach! który kazisz kościół, i trzeciego dnia go zaś buduiesz, ratuy siebie. 1. Leop. Math. 27, 40.
ACHACY, ego, imię męzkie, Achatius ein Mannsname. Achacy Kmita wierszopis.
ACHAT, vide Agat.
ACHATES, vide Gagatek.
ACHINGER, gru. m herb, wiewiórka czerwona w złotém polu. Nies. 1. Kurop. 3, 4 ein Wappen.
ACHTEL, *JACHTEL, tla. m. ACHTELEK, lka. m. dem. z Niemieck. ósma część beczki (vide ośmina, ósmak), ein Achtel, Achtel piwa. Vol. Leg. 3, 56. Jachtel. Haur. Sk. 510. Phras. Zaden iachtelem nie piie. Mat. z. Pod. B. 4. (na nic, co zbytek, allzuviel, ist ungesund). Fig. Kusy z siebie i piwne robicie achtele, cały dzień z nocą leiąc w bezdenne gardziele. W. Pot. Zac. 150.
ACHY! odgłos trąby, Ton des Jagdhorns. Forszpan z sorysiem trąbią: achy! achy! Teat. 43, 35. Wyb. Kul.
ACZ, *ACZKOLI, ACZKOLWIEK, Conj. Boh. ač, ačkoli, ačkoliw, ačkoliwék; Slovac. ačkoli, ačkolwek, aťbi, bitbi; Vind. akulich; Sorab. sup. aczrune. = Pol. choć, chociaż, lubo, obgleich, obwohl. Aczkolwiek dżdżewnicy woda iest dobra, rychło się przydawa zatęchnienie. Cresc. 10. Acz ich było w liczbie do 40 tysięcy, iednak nie śmieli nacierać. Biel. 78. Warg. Cez. 107. Wina takie, aczkoli dobry owoc daią, wszakoż czasem tylko dobrze obradzaią. Cresc. 296. & 435. aczkolwiek ib. 368. § aczkolwiek = choć cokolwiek, iako tako, przynaymniéy coś, wenigstens etwas, so viel möglich. Umiéy ieszcze korzystać aczkolwiek z téy straty. Zab. 12, 256. §. acz nic = choć tak dobrze iak nic, choć bardzo mało, obgleich so viel als nichts, äußerst wenig. Niecnotliwi sędziowie kazali, aby twarz Zuzanny odkryta była, aby acz nic, ale wzdy tak nasycili się piękności iéy. 1. Leop. Dan. 13, 32. § acz nic = przynaymniéy, wenigstens, zum wenigsten. Malogranaty trzeba wymoczyć w czystéy wodzie, acz nic przez dzień. Cresc. 426. Pszenica potrzebuie ziemi tłustéy, acz nic aby miernie. Cresc. 154. Mieysca z przyrodzenia obronne, wzdy trzeba acz nic słusznym zamykaniem obwarować. Cresc. 20 & 63. §* interrog. acz = czy? ob? Pytam na prawie, acz nic szkody nagradzać nie ma? Szczerb. Sax. 144. acz nie mam bydź wolen? ib. 143. Zdali na iego zdanie, aczby to mieli uczynić. Eraz. Jęz. H. 5. - §* acz - acz = czyli - czyli, ob - oder. Którego chcesz, wszystko za iedno, acz ten, acz ów. Mącz.
ACZY, Adv. = może, kto wie, czyli też nie, podobno, boday, azali; vielleicht. Owoce chodzą po łące, nadzieia mię cieszy, Aczy się Dafnis rano z bydełkiem pośpieszy. Zab. 11, 383 Zabł.
*AD, u. m. (z Greck. ἄδης) u Rusinów = piekło, die Hölle. Mieysce to, które my z grecka nazywamy Ad, Raymianie zowią infernus. Smot. Ex. 41. & 21. Ad piekłem bydź neguią. Smot. Nap. 44. Jeśliby ray nie był nadgrodą, a Ad karaniem, oboie to szłoby za iedno, bydź komu w raiu, albo w adzie. Smot. Ex. 21.
-ĄD, -ĘDY zakończenie przysłówków mieyscowych zkąd, kędy, inąd, znikąd, dokąd, ztamtąd, dotąd, tędy, tamtędy. cf Lat. unde; Slovac. - uď, áď, n. p. odtuď, odtáď.
ADAM, JADAM, a. m. (Arab. adem = człowiek) pierwszy człowiek, Adam; Sorab, inf. Hadam, Hodam; Ross. праотéцъ, прародитель. - Zakon S. Adama. Teat. 7 c.. 7. = stan małżeński, der Ehestand, (oppos. bezżeństwo.- Theol. stary Adam = grzech pierworodny, grzechy stare, der alte Adam, Erbsünde, alte Sünden. Złóżcie tego Adama starego. W. Post. w. 9. Trzeba zwłóczyć starego Jadama odzienie. Biał. Pst. 14. Ostatni Adam, nowy Adam = Chrystus Jezus. Kuczb. Kat. 85. der neue Adam, Jesus. § tr. od Adama, od stworzenia świata, von Adam her, von Erschaffung der Welt. Wchodzi z rzeczą swą w dziwne labirynty, oracyą wszystko od Adama ią począwszy, rozwlecze. Gór. Dw. 386. 2., Adam, u nas imię zwyczayne, Taufname Adam. J. O. X. Generał Adam Czartoryski. X. Biskup Adam Naruszewicz. - Alluzya: Znam to do siebie, móy zacny Korwinie (Kossakowski), żem od Adama wziął imię i ciało. Zab. 7, 325. Nar. - Lusus verborum: Byś na mnie rzekł o Tomasz, abo na się Jadam. Jag. Gr. B. 8. (oto masz, naści! - ia dam). Prov. Na święty Adam. Rys. Ad. 42. (= na S. Nigdy, na S. Bóg wie, na zielone Swięta) auf den Nimmerstag. § Anat. Jabłko Adam, pagórek przy gardle, grdycze, pomum Adami. Kirch. Anat. 44. Boh. Adamowo gablko; Vind. Adamovu jabuku, Adamska jabuka; Ross. кадыкъ, der Adamsapfel an der Kehle (der Kröbs, der Gröbschel). Deriv. Adamek, Adaś, Adamita, Adamowy.
*ADAMANTYN, u. m. (z Grec, ἀδαμας niepohamowany) gatunek kamienia krzemiennego, dyament, der Demant (obs. Ademant. Wyryty zaostrzonym adamantynem. Radz. Ter. 17, 1. (ostrym dyamentem. Bibl. Gd.)
ADAMASZEK, szku. m. materya od miasta Azyatyckiego Damaszku nazwana. Wyrw. G. 261. Sorab. inf. Dámmaschk; Boh. Damassek; Croat. et Hung. damask; Vind. tomoshk; Ital. Damasco; Gall. Damas; Angl. et Dan. damask; Ger. der Damast; (Ross. камка; Carn. haba, abad). Adamaszku drożéy niemaią przedawać łokieć nad złł. pół trzecia. Vol. Leg. 3, 370. W pokoiu adamaszek, a w polach pustki. Teat. 26, b. 4. ADAMASZKOWY, a, e. Boh. damasskowy, (Ross. камчатный), od damaszku, z adamaszku, Damasten. Obrus adamaszkowy. Vol. Leg. 4, 358. Adamaszkowe serwety. Gost. Gór. 111.
Not. cf. Damaszczyny, demeszka, demeszkować.
ADAMITA, y. m. 2. Boh. Adamnik, kacerz pewnéy sekty, ein Adamite, eine Art Ketzer. Z Gnostyków poszli Adamitowie. Sk. Dz. 77.
ADAMOWY, a, e. od Adama, Adams = Ross. Адамовъ. Adamow upadek. Budn. Gen. 3. Syn Adamow. Groch. W. 14. Adamowi wnukowie. Brud. Ost. B. 8.
ADAS, sia. m. Adamek, mka. dem. od Adam, Adamchen. Zląkłeś się Adasiu. Teat. 16, 42. Adaś póydzie za oycem, Ewulka za matką. Zab. 9, 21.
ADDYCYA, yi. f. gatunek rachunku w arytmetyce, dodawanie liczby do liczby, die Addition, das Zusammenrechnen, przydawanie Solsk. G. 3, 77. dodawanie Rog. 2, 190.
ADEPT, a. m. (z Łac.) alchimik, złotodziéy, złototwórca,
