cy, i dopóty tylko bywa zatrudniony, dopóki go stale odtwarza. Na tem się opierają wymienione w szesnastym rozdziale (punkt II) formuły ekonomistów, którzy przedstawiają płacę roboczą jako udział w samym wytworze[1]. Jest to część wytworu, stale odtwarzanego przez samego robotnika, która powraca doń w formie płacy roboczej. Kapitalista wypłaca mu wprawdzie wartość tego towaru w pieniądzach. Ale pieniądze te są tylko przekształconą formą wytworu pracy, lub raczej części wytworu pracy. Podczas gdy robotnik zamienia część środków produkcji w wytwór nowy, wytwór jego poprzedniej pracy krąży na rynku, gdzie zamienia się z powrotem w pieniądz. Jego własna praca z przeszłego tygodnia lub z ubiegłego półrocza służy do opłacenia pracy jego dziś lub w najbliższem półroczu. Złudzenie, które stwarza forma pieniężna, znika natychmiast, skoro tylko zamiast pojedynczego kapitalisty i pojedynczego robotnika weźmiemy klasę kapitalistów oraz klasę robotników. Klasa kapitalistów stale daje klasie robotników w formie pieniężnej przekazy na część towarów, wytworzonych przez robotników, a przywłaszczonych przez kapitalistów. Robotnik równie stale zwraca te przekazy klasie kapitalistów i z ich pomocą odbiera przeznaczoną dla siebie część towarów. Towarowa forma wytworu i pieniężna forma towaru maskują ten proces.
Kapitał zmienny jest więc tylko szczególną formą historyczną funduszu środków utrzymania, który Anglicy nazywają funduszem pracy („Labour Fund“), rozumiejąc przez to oczywiście me zasób pracy, lecz zasób dla pracy; jest to fundusz, którego robotnik potrzebuje dla swego utrzymania i swej reprodukcji i który przy wszelkich systemach produkcji społecznej musi być przez niego samego wytwarzany i odtwarzany[2]. Fundusz pracy tylko dlatego przypływa doń stale w formie środków zapłaty za jego pracę, że jego własny wytwór wciąż oddala się odeń w formie kapitału. Ale ta forma funduszu pra-
- ↑ „Płacę, tak samo jak zysk, należy rozpatrywać jako część całkowitego wytworu“ (G. Ramsay: „An essay on the distribution of wealth. Edinburgh 1836“, str. 142). „Udział w wytworze, przypadający robotnikowi w formie płacy“ (Mill, „Elements of political economy“, przekład francuski Parissot‘a, Pa ryż, r. 1823, str. 34).
- ↑ Rozpatrujemy tu kapitał zmienny wyłącznie jako fundusz dla opłacania robotników najemnych. Wiemy jednak, że w rzeczywistości staje się on zmiennym dopiero od chwili, gdy zakupiona przezeń siła robocza poczyna funkcjonować w procesie produkcji.
