udział Chemnitz r. 1573, nosi tytuł Księgi maulbrońskiej, tak nazwanej od miasta Maulbron w Wirtembergu, gdzie ostatecznie wykończoną została. Nową jej redakcję w rok później sporządzono w Torgawie, zkąd nazywa się także Księgą torgawską. Przesłano ją wszystkim panującym, z prośbą o jej przyjęcie; gdy jednak pewna liczba teologów wystąpiła z nowemi zarzutami, Andreae, Chemnitz i Selneccer na nowo zebrali się w Kloster-Bergen około Magdeburga, celem rozebrania trudności i poprawienia swej księgi. Innych trzech znakomitych teologów: Chytraeus, Musculus i Körner połączyło się z nimi i tak, wspólnemi ich siłami, r. 1577 ułożoną została Formuła Kloster-Bergeńska, nazywana jeszcze formułą zgody: główném jej bowiem zadaniem było zaprowadzenie jedności pomiędzy protestantami w Niemczech. A. nietylko miał główny udział w redakcji rzeczonej formuły, lecz nadto, za jego wpływem, rozpowszechniła się w wielu państwach protestanckich r. 1580 i ustaliła ścisły luteranizm, przynajmniej na papierze. Wywołało to przeciwko Andreae zaciętą nienawiść wszystkich, co, zgodnie z zasadami reformy, nie chcieli uznać nad sobą żadnej dogmatycznej powagi Lutra i ksiąg symbolicznych, które Andreae, uciekając się często do środków gwałtownych, starał się wszędzie zaprowadzić, nie zapominając przytém o swoich osobistych interesach. Gwałtowny ten, ambitny i despotyczny charakter, przebija się w jego autentycznym portrecie, jaki posiada jeszcze uniwersytet tybingski. Miał także Andreae udział w usiłowaniach filologa Crusjusza i magistra Gerlacha (1573), zamierzających sprotestantyzować Greków. Nie powiodło mu się zarówno na kollokwjach w Moutbéliard, gdzie starał się pozyskać nauce Lutra kalwinów, i w Baden (r. 1589), gdzie, wspólnie z Bezą, pracował nad przeciągnięciem do reformy katolików. Był to płodny pisarz polemiczny, zostawił przynajmniej ze 150 traktatów lub dysertacji, dzisiaj już prawie zapomnianych. Um. w Tybindze r. 1590, przez jednych wysławiany, potępiany przez innych, którzy mu zarzucali oszczerstwa, ambicję i żarłoctwo. Życie jego dokładnie opisał wnuk jego Walenty (ob. art. następny), w dziele p. t. Fama Andreana reflorescens (Argent. 1630) (Hefele) A. B.
Andreae Jan Walenty, wnuk poprzedzającego, ur. 12 Sierp. 1586 r. w Herrenberg, w Wirtemburgu, gdzie jego ojciec, syn tybingskiego kanclerza, był superintendentem. Został on r. 1591 luterskim opatem w Königsbrunn, i dla tego miody Walenty pierwsze swoje nauki odebrał w szkole miejscowej. Kończąc już studja teologiczne w Tybindze, wdał się w złe towarzystwa, zmarnował, na próżniactwie i rozpuście, kilka najpiękniejszych lat młodości i r. 1607, pełen wyrzutów sumienia, opuścił uniwersytet, udał się na wojaż, w nadziei odzyskania zdrowia i spokoju duszy. Długo włócząc się po świecie, zdecydował się w końcu powrócić do kraju i prosić o jaką posadę kościelną, lecz otrzymał odmowę tak stanowczą, iż niepozostawiono mu nawet żadnej nadziei na przyszłość. Upokorzony, musiał ratować się przyjęciem skromnej posady nauczycielskiej w Tybindze. Gdy r. 1610 straszna zaraza srożyła się w Tybindze, Walenty opuścił powtórnie to miasto i udał się na nowo w podróż po świecie. Znalazł gościnne przyjęcie w Genewie, u predykanta Jana Scarona. Szczególniej upodobał tu sobie trybunał obyczajowy, w którém każdego tygodnia sądzono sprawy moralności i potępiano różne w społeczeństwie genewskiém występki, jako to: przekleństwa, gry hazardowne, kłótnie, rozpustę i t. d. Jeszcze pod koniec swego życia, kreśląc swą bjografję, ża-
