Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 526.jpeg

520

Austrja.

mocy uchwał zapadłych w Passau i w Augsburgu. Ferdynand oświadczył wprawdzie, iż, na mocy owych uchwał, ma prawo zmusić ich do przyjęcia religji katolickiej, że jednak tego nie uczyni, lecz że pozwala tylko na przyjmowanie Kommunji pod dwiema postaciami, jeżeli w innych rzeczach od Kościoła odstępować nie będą. Pomimo to, że luteranie do tych uchwał zastosować się nie myśleli, Ferdynand nietylko nic przeciwko nim nie przedsiębrał, lecz nawet odwołał dawniejsze postanowienia przeciwko odszczepieńcom wydane, w skutek czego powstały nieporozumienia między nim a Papieżem Pawłem IV. Luteranie w Steyer, z pozwolenia na przyjmowanie Kommunji pod dwiema postaciami, skorzystali ku zupełnemu wytępieniu religji katolickiej. 1556 r. magistrat zakazał odprawiania Mszy w dni powszednie. 1557 r. zabroniono odbywania processji. W 1549 w Wiedniu, czeladnik piekarski wyrwał z rąk księdza monstrancję i rzucił ją na ziemię, za co zresztą śmiercią został ukarany. Jedynym skutecznym środkiem, który Ferdynand przedsięwziął, celem zaprowadzenia pokoju religijnego, było powołanie jezuitów do Austrji. Bawiąc na sejmie w Augsburgu 1550 r., Ferdynand poznał, za pośrednictwem swego spowiednika Urbana, biskupa z Laybachu, jezuitę Le Jay, który bardzo silne wrażenie na nim wywarł. Zaraz też w następnym roku zwrócił się Ferdynand do św. Ignacego, z prośbą o założenie kollegjum jezuickiego w Wiedniu. Roku 1551 przybyło do Wiednia dziesięciu jezuitów, niezadługo zaś po nich Le Jay i Schorich. Le Jay był pierwszym rektorem; um. 1552. Roku 1552 przybyli do nowozałożonego kollegjum Mikołaj Gaudanus i Piotr Canisius. Działali oni w sprawie Kościoła, już to jako professorowie uniwersytetu, już to jako kaznodzieje. Na żądanie Ferdynanda, Canisius objął zarząd djecezji wiedeńskiej. Od 1553 r. jezuici, w czasie wielkiego postu, udawali się na prowincję, nauczali lud, przez długi czas pozbawiony opieki relijnej i udzielali sakramenta. R. 1552 kollegjum ich liczyło 50 uczniów. Roku 1554 założyli konwikt; 1560 r. Ferdynand oddał im założoną przez siebie szkołę dla szlacheckiej młodzieży. Ponieważ z początku panowie austrjaccy nie chcieli posyłać swych dzieci na naukę do jezuitów, przyjmowano więc głównie młodzież z dalszych krajów, z Czech, Węgier, Polski i Włoch. Roku 1558 rektor Jan Victoria założył konwikt dla ubogich uczniów; z tego konwiktu wyszło wielu gorliwych kapłanów. Wielką usługę sprawie religji katolickiej okazał Canisius ogłoszeniem małego katechizmu, który r. 1554 został zaprowadzony we wszystkich kościołach i szkołach górnej i dolnej Austrji. W tym samym celu, co w Wiedniu, powstało kollegjum jezuickie w Pradze. Pierwszym czeskim jezuitą był Wacław Sturem, uczeń św. Ignacego, kapłan wielce zasłużony w sprawie podniesienia Kościoła w Czechach. Za jego staraniem powstały kollegja w Krumau, Neuhaus i Komotau, mocne warownie wiary w tym kraju, oddawna już trapionym sporami religijnemi. W Czechach bowiem, gdzie, na mocy bazylejskiej umowy (ob.), katolicy dzielili się na utrakwistów (ob. art. Hussyci) i przyjmujących Kommunję pod jedną postacią, nowostki wittenbergskie, już r. 1519, licznych stronników znalazły. Pierwszymi kaznodziejami luteranizmu byli tu: niejaki brat Maciej i mnich z Zwickau M. Tomasz (prawdopodobnie Tomasz Münzer), który w r. 1521 miewał luterańskie nauki w Pradze i Sadzu i udzielał Kommunję pod obiema postaciami. Niektórzy duchowni utrakwiści publicznie przeszli na protestantyzm; większa część ich wszakże pozo-