roków. Tej ostatniej treść zastosowaną była do paraschy. Osobno księgi poetyczne (Psalmy, Pieśni Salomonowe i pieśni w księgach innych czasami się znajdujące) dzieliły się na wiersze. U Masoretów jest jeszcze jeden rodzaj podziałów, zwanych sedarim, który praktykuje się tylko w hagiographa. Tym sposobem każda klassa kanonu żydowskiego ma swój właściwy podział: Pentateuch (lex, thorah) na paraschy, Prorocy (Nebiim) na haftary, a hagiographa (ketubim) na sedary. 5. a) Ponieważ zaś u chrześcjan przy Ofiarze ś. czytywano także Biblję (najprzód tylko Stary Testament), z tego powodu i powyższy podział żydowski musiał przejść do chrześcjańskiego Kościoła. Później, gdy przybył Nowy Testament, ustępy z Ewangelji zajęły miejsce parasch, a do haftar z Proroków przybyły lekcje z Listów apostolskich i innych ksiąg Nowego Test. (epistoły). Djonizy aleksandryjski (ap. Euseb. Hist. Eccl. l. 7 c. 25) mówi o podziale Apokalipsy na rozdziały (κεφάλαια). Względem podziału innych ksiąg śś. Nowego Test. często spotykamy tak zwane περικοπαῖ (pericopae — urywki, co zdaje się być jedno z περιοχή, Act. 8, 32. czyli haftarą), i ἀναγνώσεις, ἀναγώσματα (lectiones). Wyrazy te znaczyły nic innego, jak tylko każdy ustęp z Pisma św., czytany podczas św. Ofiary [1]. Ustępy te albo przepisywano osobno, zkąd powstały Evangeliaria, Lectionaria ob. te art.), albo w kodeksie notowano, zaznaczając, jak długi ustęp i kiedy ma być czytany; albo była osobna tablica, na której wypisywano pierwsze i ostatnie wyrazy lekcji, przeznaczonej do czytania na ten lub ów dzień. Tablica takowa nazywała się Synaxarium. Ob. I. E. Damkier, De pericopis ad usum eccl. fixis, Havniae 1840. I. H. Thammer, De orig. et dignitate pericopar. evangel. et epistol. Schediasma I — II, Jenae 1716. G. Rothe, De pericopar. origine, Havniae 1839. Ern. Ranke, Das kirchl. Pericopensystem, Berl. 1847 s. 258. Był to wstęp do późniejszego podziału ksiąg na rozdziały, t. j. ustępy większe, b) W półowie III wieku filozof aleksandryjski Ammonius Saccas, układając Harmoniam evangelicam (ob.), podzielił Ewangelje na drobne części, zwane κεφάλαια (capitula): Mateusza na 355, Marka na 236, Łukasza na 342, Jana na 232. Z tego to powodu mówi żyjący w IV w. Cezarjusz, brat św. Grzegorza naz. Habemus quatuor Evangelia quae 1162 continent capita (Dialog. I resp. 39 in Gallandii Biblioth. PP. t. VI). Podział ten przeszedł do kanonów Euzebjuszowych (ob.), które ś. Hieronim zaprowadził w Wulgacie. W drukowanych wydaniach zachowali te κεφαλαια: Erazm w swych wydaniach Nowego Test. greckiego (ob. niżej num. 14) i Walton w Polyglocie. Nie wiadomo kiedy, ale już po wspomnianym dopiero Cezarjuszu podzielono Ewangelje na tak zwane τίτλοι; u łacinników breves (od brevis). Właściwie breves były króciutkie notki, zawierające treść ustępu ewangelijnego, a ztąd przeszła nazwa i na sam ustęp. Takich breves czyli τίτλοι. było w Mat. 68, w Mar. 49, w Łuk. 83, w Jan 18. Spis brevium nazywał się Breviarium, najczęściej przepisywano go z kanonami Euzebjusza; w kodeksach zaś ewangelijnych kładziono breves na margine-
- ↑ Coimus ad divinarum literarum commemorationem, si quid praesentium temporum qualitas aut praemonere cogit, auf recognoscere. Certe fidem sanctis vocibus pascimus, spem erigimus, fiduciam figimus. Tertulliani, Apologet. c. 39. Z tego wnosić należy, że podział na perykopy był dowolnym, zastosowanym do miejscowych okoliczności w w II.
