Κῶλον jest wiersz mający sam w sobie wprawdzie myśl, ale która jeszcze się czegoś spodziewać każe. Odpowiada więc zdaniu, po którém należy położyć średnik (;). Κώμμα znaczy mniejszą część perjodu. Przykłady ob. Montfaucon op. c. l. 3 c. 4. Stichoi, cola i commata nie miały innego znaczenia nad to, iż zdanie zawarte w nich pisać należało od początku wiersza. W pierwszych czasach naszej ery rzadko te podziały zachowywano. Wprawdzie Arystophanes byzantyjski (żyjący za Ptolomeusza Epifanesa, króla Egiptu, ok. r. 204), na oznaczenie powyższych przedziałów zdań, wymyślił trzy znaki: 1) punkt w górnej linji litery (...α.) miał oznaczać koniec perjodu; 2) punkt na środkowej linii (....α·) za colon, i 3) na dolnej linji (α.) za comma; ale ta interpunkcja pozostała tylko w teorji u grammatyków. W praktyce, albo się jej wcale nie trzymano (scriptio continua), albo ważniejsze księgi pisano wierszami (stichometrice), jak widzieliśmy na wyżej przytoczonym tekście z kodeksu H. Takim sposobem najczęściej przepisywano księgi poetyckie Starego Testamentu (στιχερεις βιβλοι, Job, Psal. Proverb. Eccle. i Cant.), t. j. że każde colon (większe zdanie) i comma (zdanie mniejsze) pisano od wiersza. Orygenes tak podzielił Stary Testament w hexaplach (Eusebius, Hist. Eccl. l. 6 c. l6). Ponieważ Św. Hieronim szedł w ślad Orygenesa, przeto jego podział na cola i commatazastosował do Wulgaty, również Starego Test. [1]. W Nowym zaś wiadomo tylko, że w ten sposób podzielił list do Galatów (S. Hieronymi Praef. in Gal.). Nie trzeba jednak sądzić, aby stichometryczne pisanie było powszechném i jodnostajném[2]. Są kodeksy po Ś. Hieronimie pisane, a jednak nie stichometrice, albo też stichometria ich bardzo się różni (ob. Kodeksy biblijne); a nawet i nazwa podziałów nie była jednostajną: co jedni nazywali cola i commata, drudzy στιχοι i ρηματα. Najpospoliciej zaś wszelkie takie cząstki od V wieku nazywano wierszami (στιχοι), ztąd i nazwa kodeksów stichometrycznych pochodzi. Widzieliśmy, że w Starym Test. zaprowadzoną była stichometria przez Orygenesa i św. Hieronima. Kto ją zaprowadził w Ewangeljach nie wiadomo; zapewne ustalała się kolejno od dawna. Co do innych ksiąg N. T., Euthalius, ten sam, który na rozdziały podzielił Dzieje apost. i Listy powszechne (ob. wyżej n. 5. c.), podzielił też na wiersze (stichoi) wszystkie księgi Nowego Test., z wyjątkiem Ewangelji. [3] Stichometria była dopiero przygotowaniem do oddzielania zdań, czyli do użycia znaków pisarskich, interpunctiones. Oddzielając bowiem wyrazy i zdania drobne samém tylko ich oddzielném napisaniém, zostawiała ona jeszcze otwarte pole do łączenia tychże zdań w czytaniu, jak się komu podoba; a przeto
- ↑ Nemo cum prophetas versibus viderit esse descriptos, metro eos existimet apud Hebraeos ligari, et aliquid simle haberi de Psalmis et operibus Salomonis (poezja bowiem hebrajska zasadza się nie na miarach wierszy, jak poezje nasze, lecz na parallelizmie, t. j. zestawieniu dwóch zdań, treścią do siebie podobnych); sed quod in Demosthene et Tullio solet fieri, ut per cola et commata scribantur, qui utique prosa et non versibus conscripserunt, nos quoque utilitati legentium providendo, interpretationem nostram novo scribendi genere distinximus. S. Hieronym. Prolog. in Isai. Cf. Praef. in. Galat. Cassiodori, De divin. lect. c. 12.
- ↑
Błąd w druku; powinno być – jednostajném.
- ↑ Quum librum epistolarum S. Pauli Apostoli primum versibus distinxissem, ...neminem hucusque reperi, qui ad hujusce scriptionis genus animum applicuisset. Mox eandem operam (dzielenia wierszy) Apostolorum Actibus ac 7 Epistolis catholicis distinguendis impendi. Euthalii Epist. ad Athanasium (junior.) ep. Alexand. ap. Zacagni, Collectan. monum. s. 401, 405.
