Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.5 151.jpeg

140

Ewangelje.

wa się Ewangelją, którego to tytułu już św. Marek (1 , 1) użył. Cf. Luc. 1, 1. Obszernie o znaczeniu wyrazu E. ob. Maldonati, Commet. w przedmowie. — §. 2. E., jako niebieska nowina o życiu i nauce P. Jezusa, jest tylko jedna; ztąd, lubo piśmienna wiadomość o niej przechowała się w czterech pismach, których autorami są dwaj Apostołowie (Mateusz i Jan) i dwaj uczniowie Apostołów (Marek i Łukasz), przecież najdawniejsi pisarze: św. Ireneusz (Contr, haeres. III 11, 8), Orygenes (Com. in Joan. Opp. IV 98) i in. mówią o E. w liczbie pojedyńczej, a o autorach w liczbie mnogiej. Według nich, jest tylko jedna Ewangelja w czterech postaciach (Ev. tetramorphon, Ev. quadriforme, albo εν δια τεσσαπων, jedna w czterech), podobna do Cheruba (ob.), który był jedną istotą, złożoną z 4 postaci. Może z tego powodu weszło w zwyczaj tytułowanie: Εὐανγγέλιον κατὰ Ματθαῖον, Ε. κ. Μάρκον, Ε. κ. Λουκᾶν, Ε. κ. Ιωάννην, Ewangelja według Mateusza, E. w. Marka, E. w. Łukasza, E. w. Jana. Wyraz κατά (według, secundum), będący w tytułach naszych Ewangelji, nie znaczy, żeby one pisanemi były na wzór innych, dawniejszych, których autorowie byli: Mateusz, Marek, Łukasz i Jan, lecz że one same są dziełem tychże Ewangelistów. Κατα bowiem używa się nietylko na oznaczenie stosunku podobieństwa i in., lecz też na oznaczenie przyczynowości i autorstwa, w Biblji, u Ojców śś. i u świeckich autorów (ob. Schleusner, Lexic. graec.-lat. N. T. p. wyr. κατα). Tak np. Ojcowie śś. często mówią: przekład według 70, według Theodotiona, i rozumieją przekłady dokonane przez 70, Theodotiona. W tém znaczeniu także Platon używał κατα (Astius, Lexic. Platon.), i Djodor sycylijski mówi: ἣ καθ’ Ἡρόδοτον ἱστορία (historja według Herodota). Ś. Epifanjusz (Haeres. VIII 4) nazywa Pentateuch według Mojżesza. Wszyscy zresztą pisarze chrześcjańscy nie w inném znaczeniu powyższe tytuły rozumieli, tylko w tém, że Ewangelje przez tychże autorów pisane były. Euzebjusz np. (Hist. E. III 24): Ματθαῖος πατρίψ γλώττῃ γραφῇ... τὸ κατ’ αὐτὸρ εὐαγγέλιον (Mateusz ojczystym językiem napisaną, która według niego jest ewangelją, zostawił) Autor Synopsis S. Scripturae, przypisywanej św. Atanazemu, także mówi: „Ewangelja według Mateusza. Tém imieniem nazywa się księga niniejsza, bo sam Mateusz, uczeń Pański, tę Ewangelję napisał.“ Cf. Irenaeus op. c. I 26, 2. 27, 2. III 11, 7. 8. 9. 14, 4. Klemens aleks. Paedag. I 6. Strom. I 21. Quis dives, n. 5. Przyimek κατα odpowiada tu hebrajskiemu ל (praefixum , znak przypadku 3-go), jak mamy w Psalmach: l’Dawid = Dawidowi, a po naszemu Dawida, i użytym został może dla tego, żeby uniknąć zetknięcia się kilku drugich przypadków. Właściwie bowiem należałoby mówić: Εὐανγγέλιον Ἰησοῦ Χρίστοῦ τοῦ Ματθαὶου (Ewangelja Jezusa Chrystusa, Mateusza) i t. d., bo Ewangelja jest życiem i nauką P. Jezusa (Kuinoel, Comment, in ll. N. T., Lips. 1823 t. I, prolegem. §. 2. Cf. Boelen Grammat. graecitatis N. T., Lovan. 1857 §. 53). Ś. Chryzostom (Homil. I in Rom. c. 1.) mówi, że Ewangeliści swych imion wcale nie położyli na czele swych dzieł. Jednakże napisy: według Mat., w. Mar. i t. d. muszą być dawne. Już kanon Muratori’ego ma: „Tertio evangelii libro secundum Lucam. Św. Ireneusz i Klemens aleks. (ll. cc.) używają ciągle tej formy τὸ κατὰ Ματθαῖον Ε., τὸ κατά Μὰρκον, τὸ κατὰ Λουκὰν, τὸ κατὰ Ἰωάννην, Ev. secundum Matthaeum, etc. Ś. Cyprjan (Testim. adv. Jud.) przywodzi niejednokrotnie tytuł: „Evangelium cata Matthaeum, cata Lucam“ etc. Ter-