Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.5 191.jpeg

180

Exegeza.

dem, tak ślepym, tak niedorzecznym i tak łatwowiernym, jak najgrubsza naiwność. — § 16. Konsekwencje racjonalistycznej exegezy do ostatniego krańca doprowadził system mytyczny. Myt (v. mit), z grec. μυθος (mowa, bajka), łac. mythus, oznacza fakt lub myśl, odzianą opowiadaniem bajeczném, i tym sposobem rzecz zupełnie przeinaczającém. W mycie prawdodziwém być może dalsze, ukryte jego znaczenie, lecz opowiadanie literalne jest zmyślone. Myt zatem ostatecznie jest allegorją (ob.), w której mylnie za prawdę bierze się jej przenośna i bajeczna osłona. Starożytni pod wyrazem myt rozumieli wszelki fakt, odnoszący się do historji bogów, półbogów, obrzędy i tajemnice religijne. Jeżeli w owem obrazowém opowiadaniu ukrywa się jakiś fakt historyczny, albo prawda filozoficzna, albo prawda z dziedziny astronomji, lub innych nauk przyrodzonych, lub t. p., będzie się to opowiadanie nazywać mytem historycznym, filozoficznym, astronomicznym, lub t. p. Pod koniec przeszłego i na początku bieżącego stulecia, rozwinięte studja nad mitologją pogańską Greków, Rzymian i Indjan (Heyne, Wolff, Niebuhr, Ottfried Müller i in.) podały racjonalistom myśl, żeby mytycznie tłumaczyć Biblję, t. j. żeby pojedyńcze fakty, o ile zawierają coś nadzwyczajnego, tłumaczyć według tych samych zasad, według jakich tłumaczą się bajeczne podania mytologji pogańskiej. Wychodząc z zasady Heyne’go (Commentar. in Apollodor., Götting. 1783 cz. III s. 923), że wszelka pierwotna historja narodów rozpoczyna się od mytów, poczęto wnioskować: a więc pierwotna historja żydowska jest także mytyczną. Na tym fundamencie zbudował G. L. Bauer „Mytologję hebrajską Star. i Now. Test.“ (1802). Wprawdzie już Sender (Ausführliche Erklärung üb. theol. Censur, przedmowa) przyjmował pewnego rodzaju mytologję żydowską, lecz tylko historję Estery i Samsona nazwał mytami (Freie Untersuch. d. Can. cz. II s. 282). Bauer zaczął systematyczniej stosować metodę mytyczną, najprzód do Starego Test.: Ewa, Noe, arka jego i t. d. są to wszystko, według Bauera, myty. Odtąd datuje się manja identyfikowania mytów pogańskich z biblijnemi opowiadaniami (mytami według racjonalistów) i szukania w Biblji mytów historycznych, filozoficznych, prawnych, religijnych i t. p. Wecklein (ok. r. 1805) np. nauczał, że wzięcie do raju Enocha i Eljasza jest tak samo mytem, jak porwanie Ganimedesa; że Jehovah, niosący pomoc Gedeonowi i Samsonowi, jest Jowiszem, wspierającym Trojańczyków. Tą samą drogą poszedł de Wette (Einleit. in d. A. T. 1806). Co do N. Testamentu, Bauer tylko niektóre fakty z dziecięcych lat P. Jezusa chciał tłumaczyć mytycznie. Natura ludzka, mówił on, zwykła otaczać kolebkę wielkich ludzi cudownością, zresztą nie mamy z tych czasów naocznego świadka, gdyż Ewangeliści nie mieli dokumentów z młodości Jezusa, bo wtedy on na siebie jeszcze nie zwracał publicznej uwagi (Twierdzenie fałszywe, bo zaraz po Narodzeniu P. Jezusa, imię Jego stało się głośném przez gwiazdę i rzeź niewiniątek. O tym ostatnim fakcie wiedział nawet cesarz August, gdy rzekł: iż wolałby być Heroda wieprzem niż synem, ob. Herod). Następni po Bauerze exegeci uznali historję Wniebowstąpienia za myt. Uznawszy zaś koniec i początek historji ewangelicznej za myty, trzeba było tak samo postąpić względem Zmartwychwstania i faktów z życia publicznego P. Jezusa. Uczynił to Gabler. Obok tych tłumaczeń nie zaprzeczano jeszcze wiarogodności Ewangelistom. Exegeci owi nie zgadzali się co do criterium, za pomocą którego należy rozeznawać, co jest mytem, co symbolem, a co historją w Ewangeljach;