rerum (Hebr. 10, 1). Skoro zaś Stary T. jest figurą, czyli rzeczywistém proroctwem Bożém, więc figura jest takim samym dowodem dla prawd nowo-testamentowych, jak inne proroctwa słowne (cf. Danko III 272 §. 115), lub teksty dogmatyczne. Żeby jednak pod tym względem nie zostawić pola dowolności i fantazji, lecz żeby f. mogła być poczytywaną za rzeczywiste proroctwo, potrzeba mieć pewność, że Duch św. w danym fakcie chciał rzeczywiście wyrazić proroctwo typologiczne. Nie wystarcza tu samo podobieństwo między figurą (typem) a faktem nowo-testamentowym (archetypem, prototypem), lecz potrzeba świadectwa Ducha św.; a to może być danem albo przez pisarzy śśw., albo przez jednozgodną tradycję Kościoła, jako jedynego autentycznego tłumacza Biblji (cf. a. Biblja §. 17). Pamiętać tu trzeba także, że w opowiadaniu typologicznem lubo wszystkie szczegóły są historyczne, przecież nie wszystkie należy brać typologicznie. Otóż, jakie osoby, fakty, lub rzeczy w Starym T. i o ile są typami, wykładają to autorowie śś. N. Testamentu (ob. Danko III 267; Reithmayr, Hermen. s. 47). Tak np. Adam (Rom. 5, 14), jako ojciec rodzaju ludzkiego według ciała, jest figurą Chrystusa, od którego wszyscy pochodzimy według ducha (I Cor. 15, 22. 45). Jest więc f. tylko pod względem ojcostwa; z tego powodu Chrystus nazywa się nowym Adamem (I Cor. 15, 45). Melchizedech jest f. pod względem kapłaństwa i pochodzenia tajemniczego (Psal. 109, 4. Hebr. 7, 1—4). Podobnież ff. są; Izaak i Izmael, Sara i Agara (Gal. 4, 22..), arka Noego (I Petr. 3, 20), drabina Jakóba (Joan. 1, 51), Mojżesz (I Cor. 10, 2), ofiary i obrzędy zakonu Mojżeszowego (Hebr. 8, 5. 9, 9), obłok prowadzący Izraelitów przez puszczę (I Cor. 10, 1), manna i skała wydająca wodę (1 Cor. 10, 4. 6. 11), baranek wielkanocny (ob. Pascha) i w. in. Ob. Huet, Demonstr. ev.; Ph. Krementz, Das A. Test. als Vorbild des Neuen, Coblenz 1866; tegoż D. Evang. im Buche Genesis, ib. 1867; J. Fr. Eleuker, De nexu int. utr. Foedus prophetico, Helmst. 1791; C. H. Sack, Ueber das Geschichtliche im. A. T., Bonn 1841; F. X. Patritii, De interpr. S. S. II 170. O wykładzie typologicznym Kościoła świadczą wszelkiego rodzaju malowidła, w katakumbach rzymskich, lub po kościołach dawniejszych się znajdujące (Fr. Münter, Symbola veteris eccl. artis operibus expressa, Hafn. 1819; tegoż Sinnbilder und Kunstvorstellungen der alten Christen, Altona 1825). Zresztą, znany jest pewnik teologiczny: Novum Testamentum in Vetere latet, Vetus in Novo patet, co ś. Paulin z Noli wyraził (Epist. 32, 5 ad Sever.): Lex Antiqua Novam firmat, Veterum Nova complet; in Veteri spes est, in Novitate fides; sed vetus atque novum conjungit gratia Christi. Cf. Diestel, Gesch. d. A. T., Jena 1869 §. 6 i n. X. W. K.
Filadelfja, Philadelphia, Φιλαδελφέια, miasto. 1. jedno z miast Dekapolu (ob.), dawne Rabbath-Ammon, stolica Ammonitów, na wscbód Jordanu (S. Hieronym. in Ezech. c. 25). — 2. wspomniane w Apoc. 1, 11. 3, 7—14., jako posiadające biskupa i wiernych, leżało w Lydji, prowincji Małej Azji (Ptolem. V 2; Plinius, Hist. V 30), o 30 mil. rzym. od m. Sardes, w poludn.-wschod. jego stronie (Itinerarium Antonini, 336). Założył je Attalus Philadelphus, król Pergamu; ok. r. 133 przed. Chr. dostało się, z całem państwem Azji, pod moc Rzymian. Dziś nazywaném jest przez Turków Alah-szar, ma bpa greckiego, nieunickiego. N. Nonnen, Tentamen in eplam apocal. ad. angel. eccl. Philad., Bremae 1746. X. W. K.
