Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/17

górę w Rzymie, zmuszony był uciekać do Viterbo.
 Aleksander VI (Rodryg Lenzuoli-Borgia), 1492 — 1503, człowiek wielkich zdolności, położył znaczne zasługi na polu sztuki i kultury, ale przez swe niemoralne życie ściągnął wiele zarzutów na papiestwo.
 Aleksander VII, 1655 — 1667, przyznał królowi Janowi Kazimierzowi tytuł „króla prawowiernego“ (rex orthodoxus). Zatarg z królem francuskim, Ludwikiem XIV, zakończył podpisaniem traktatu w Pizie (1664).

 Aleksjanie, średniowieczne stowarzyszenie pobożne, poświęcające się pielęgnowaniu chorych i grzebaniu zmarłych (ob. Lollardzi).

 Aljans ewangelicki, ob. Ewangelicki aljans.

 Alkoran, ob. Koran.

 Allah, nazwa Boga u mahometan, (ob. Islam).

 Alleluja, ob. Halleluja.

 Alombrados, kwietyści hiszpańscy, ob. Kwietyzm.

 Altruizm, wyrażenie, utworzone przez filozofa francuskiego, Augusta Comte’a (1798 — 1857), oznacza zasadę moralną, która każe poświęcać się na usługi ludzkości i w ten sposób zwyciężać samolubstwo. Ta moralność, domagająca się poświęcenia siebie dla drugich i to nie w imię jakichś nakazów czy ideałów religijnych, lecz dla samej tylko teorji, jest według Comte’a prawdziwą religją.

 Amaterasu, japońska bogini słońca, ob. Japonja.

 Ambona, kazalnica, wzniesienie umieszczone zwykle po lewej stronie środkowej nawy kościoła, służy do prawienia kazań, odczytywania listów pasterskich, ogłoszeń parafialnych i t. p. czynności duszpasterskich.

 Ambrozjanie, zgromadzenia zakonne pod nazwą: bracia ambrozjańscy, ambrozjanki, mniszki zakonu św. Ambrożego, oblaci św. Ambrożego. Powstali we Włoszech w XIV wieku i wygaśli w XVI w.

 Ambrozjański hymn. Hymn kościelny, zaczynający sę od słów: Te Deum laudamus... (Ciebie Boże chwalimy), ułożony według legendy przez św. Ambrożego i św. Augustyna. Przetłumaczony został na wszystkie języki w krajach katolickich, już od wieku IX począwszy. Śpiewają go w kościołach jako liturgiczny hymn dziękczynny w czasie nabożeństw i procesyj. Uznany przez Lutra jako symbol (wyznanie wiary), śpiewany jest też w kościołach ewangelickich.

 Ambroży św., biskup medjolański i doktór Kościoła. Urodzony ok. r. 333, został w r. 369 namiestnikiem Włoch północnych z siedzibą w Medjolanie. W r. 374 został biskupem medjolańskim i działał z wielkim pożytkiem dla Kościoła jako organizator i pisarz kościelny. Najważniejsze jego dzieła są: trzy księgi „De officiis clericorum“, które służyły przez całe wieki jako podręcznik etyki chrześcijańskiej, pięć ksiąg dogmatycznych „De fide“, liczne hymny, listy i mowy. Wywarł wielki wpływ na rozwój śpiewu kościelnego jako autor hymnów i jako twórca muzyki kościelnej, zwanej „śpiewem gregorjańskim“, łączącej pierwiastki rytmiczne i melodyczne Kościoła wschodniego z recytatywami muzyki starogreckiej. Zmarł w r. 397.

 Ameryka. Statystyka wyznań. Urzędowe spisy ludności odbywają się tylko w niewielu państwach amerykańskich, a niektóre z nich, przeprowadzając spis ludności, nie uwzględniają wcale wyznań. Z tego powodu podanie dokładnych dat statystycznych co do ilości wyznawców poszczególnych religji we wszystkich państwach Ameryki nie jest możliwe. Najtrudniejszą zaś jest statystyka wyznań w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdyż przy tamtejszych spisach ludności od r. 1890 uwzględnia się wprawdzie wyznanie, ale w wykazach statystycznych nie podaje się liczby wszystkich wyznawców pewnej religji, lecz tylko liczbę pełnouprawnionych członków (members) danych organizacyj religijnych, czyli t. zw. komunikantów. Stąd pochodzi, że na podstawie spisu ludności z 1.I 1920 r. obliczono ilość członków wszystkich wyznań łącznie na 48,021,000, podczas gdy ludność Stanów Zjedn. wynosiła według tego spisu 132,112.400. Urzędowa statystyka podaje np. 357.000 żydów, podczas gdy w samym Nowym Jorku jest ich przeszło miljon. Liczbę pogan, nie podaną wcale w statystyce urzędowej, należy oceniać w Stanach Zjedn. co najmniej na 5 miljonów.