Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/211

różni się od władzy święceń, która płynie z otrzymanych święceń i jest niezmienna co do zakresu w obrębie tego samego stopnia święceń, podczas gdy jurysdykcja jest połączona z pewnym urzędem kościelnym i może być różną, stosownie do nadania urzędu. W praktyce władza święceń łączy się z jurysdykcją przez to, że z reguły wyższemu stopniowi święceń odpowiada wyższy urząd kościelny. Jurysdykcja jest zwyczajną, gdy jest prawnie związana z piastowanym urzędem, delegowaną zaś, gdy ją zwierzchnik kościelny zleci osobie przez siebie delegowanej. Jurysdykcja jest własną, gdy jest wykonywana we własnem imieniu, a nie w zastępstwie zwierzchnika (np. biskup diecezjalny wykonywa swą władzę we własnem imieniu, a nie jako zastępca papieża), zastępczą zaś, gdy kto ma stały urząd zastępczy (np. wikarjusz generalny). Prócz tego prawo kanoniczne odróżnia jurysdykcję zakresu wewnętrznego (fori interni, ob. Forum), która obejmuje życie duchowe wiernych (np. jurysdykcja spowiednika), od jurysdykcji zakresu zewnętrznego (fori externi), na której polegają wszelkie akty zewnętrzne rządów kościelnych, wykonywanie sądownictwa kościelnego i administracji kościelnej.

 Jus ad rem i jus in re, w katolickiem prawie kanonicznem określenia uprawnień beneficjata przy obsadzaniu beneficjum. Kto został mianowany lub wybrany na pewien urząd kościelny, połączony z beneficjum, ten nabywa „jus ad rem“, czyli prawo żądania wprowadzenia w posiadanie tego beneficjum (ob. Instytucja kanoniczna). Nie jest to zatem żadne prawo rzeczowe, a raczej prawo wobec tego, który beneficjata mianował lub wobec korporacji (np. kapituły), która dokonała wyboru. Prawo rzeczowe do samego beneficjum, jus in re, nabywa dopiero ten, kto przez instytucję kanoniczną objął je w posiadanie.

 Jus advocatiae, ob. Advocatus ecclesiae i Jus circa sacra.

 Jus appellationis tamauam ab abusu, ob. Jus circa sacra.

 Jus cavendi, ob. Jus circa sacra.

 Jus circa sacra, prawo wyższości państwa w stosunku do spraw religji. System józefiński (ob. Józefinizm) wytworzył i usiłował wprowadzić w życie teorję, która czyni różnicę pomiędzy „jus in sacra“, zawierające w sobie prawo Kościoła do sprawowania sakramentów i głoszenia dogmatów jako do spraw wewnętrznego życia religijnego (interna religionis) a „jus circa sacra“, t. j. rzekomem prawem państwa do wtrącania się tytułem zwierzchnictwa terytorjalnego do spraw religji, nazwanych zewnętrznemi (externa religionis). Za sprawy takie uważano wszelkie objawy zewnętrzne kultu religijnego, nabożeństwa, obrzędy, wszelkie praktyki i posługi religijne, głoszenie kazań, nauczanie religji i całą administrację kościelną. Ponieważ rozróżnienie takie jest teoretycznie i praktycznie niewykonalne, państwo urościło sobie prawo do oznaczania, które sprawy są natury zewnętrznej, a w praktyce poczęło się mieszać do wszystkich spraw Kościoła.
 Teoretycznie do „jus circa sacra“ należą następujące prawa:
 a) ius dominii in bona ecclesiastica, prawo zwierzchnicze do majątków kościelnych, do wglądania w rachunki kościelne, ograniczania prawa obrotu dobrami kościelnemi, konfiskowania majątków uznanych za zbędne dla Kościoła (ob. Sekularyzacja), pobierania dochodów z opróżnionych beneficjów i t. p.
 b) ius cavendi, prawo obrony państwa przed Kościołem i zapobiegania wszystkiemu, coby władza kościelna chciała przedsięwziąć wbrew interesowi państwa,
 c) ius inspectionis, prawo policyjnego dozoru nad Kościołem, a szczególnie nad stosunkiem biskupów i wiernych ze Stolicą Apostolską,
 d) ius placeti regii, prawo cenzurowania wszelkich rozporządzeń pa-pieskich i biskupich, bul, encyklik, listów pasterskich i t. p. i żądania, aby nie ogłaszano ich bez zezwolenia rządowego,
 e) ius exclusivae, prawo odrzucania kandydatów na urzędy kościelne,
 f) ius appellationis tamauam ab abusu, prawo każdego obywatela do odwoływania się od orzeczenia kościelnego do władzy świeckiej,