Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/66

szafka, stojąca na środku ołtarza, przeznaczona do przechowywania Najśw. Sakramentu. Jest zwykle drewniana, wybita wewnątrz białą jedwabną materją i winna być zamykana na kluczyk. Cyborjum nazywa się także puszka w kształcie kielicha, ze srebra, miedzi lub cyny, pozłacana wewnątrz, zawierająca konsekrowane komunikanty.

 Cynicy, sekta filozoficzna grecka, założona w Atenach ok. r. 380 przed nar. Chr. przez Antistenesa, ucznia Sokratesa. Nazwa jej powstała od miejsca zebrań Kynosarges, a zapewne także od słowa kyon (po grecku pies). Cynicy uważali sprowadzenie życia do elementarnych potrzeb i pogardę dla wszelkich konwencjonalnych form życia za najwyższą cnotę, przez którą człowiek staje się podobnym bóstwu.

 Cypr, statystyka wyznań, ob. Azja.

 Cypryjska cerkiew autocefaliczna, ob. Grecko-wschodni Kościół.

 Cyrenejczycy, szkoła filozoficzna, założona przez Arystyppa, ucznia Sokratesa, ok. r. 430 przed Chr. w Cyrene w Afryce, stąd nazwa jego zwolenników. Uważali użycie w najszerszem znaczeniu, t. j. rozkosz umysłową i zmysłową, kulturę i wykwint życia za jedyne dobro i najwyższy cel życia (ob. Eudemonizm).

 Cyryl i Metody święci, apostołowie Słowian. Na prośbę Rościsława, księcia morawskiego, o przysłanie nauczycieli, którzyby w języku słowiańskim oświecali w chrześcijaństwie lud na Morawach, cesarz Wschodniego Państwa rzymskiego Michał III wysłał w r. 863 na Morawy braci Cyryla i Metodego, duchownych pochodzących z Solunia (Tessalonik). Od r. 864 do 867 działali obydwaj pośród ludu morawskiego, odprawiali nabożeństwo w języku słowiańskim i przełożyli na ten język Ewangelję, Dzieje i Listy Apostolskie oraz Psałterz. Tłumaczem był św. Cyryl, którego dzieło uważają za początek piśmiennictwa słowiańskiego. Na Morawach napotkała misja św. Cyryla i Metodego trudności z powodu misyj niemieckich. Dla załagodzenia sporu powołał papież Mikołaj I w r. 867 obydwu braci do Rzymu. W czasie podróży rozszerzyli swą działalność misyjną na Słoweńców. Św. Cyryl zmarł w Rzymie w r. 869. Brat jego św. Metody otrzymał od papieży Hadrjana II i Jana VIII potwierdzenie przywileju na używanie języka słowiańskiego w nabożeństwie (ob. Cerkiewno-słowiański język), został mianowany arcybiskupem Moraw i działał tamże jako misjonarz do śmierci (r. 885).

 Cyrylica, nazwa jednego z dwu alfabetów, w których spisane są najstarsze księgi liturgiczne słowiańskie (ob. Cerkiewno-słowiański język). Drugim z tych alfabetów jest Głagolica. Nazwa Cyrylicy pochodzi od św. Cyryla, który według tradycji pismo to wynalazł w Konstantynopolu przed wyruszeniem na misje na Morawach (ob. Cyryl i Metody), zastosowując znaki pisma greckiego do brzmień języka starosłowiańskiego.

 Cystersi, zakon założony w XI wieku przez Roberta, opata benedyktynów (ob.) w miejscowości francuskiej Citeaux (Cistersium); stąd nazwa zakonu. W r. 1113 wstąpił do tego zakonu św. Bernard z Clairvaux z 30 towarzyszami (ob. Bernard św.). Wkrótce potem zakon otrzymał nową regułę (Charta charitatis), uzupełnioną w r. 1134 przez t. zw. Liber usuum antiquorum. Poza Francją rozszerzył się zakon cystersów w XIII wieku w Hiszpanji, Portugalji i innych krajach Europy i liczył już wówczas 2000 opactw. Wskutek wielkiego zbogacenia tych klasztorów zaczęło się równocześnie objawiać rozluźnienie karności klasztornej, zwalczane przez papieży Klemensa IV, Benedykta XII, Eugenjusza IV i Mikołaja V. Hiszpańskie opactwa cystersów oderwały się w XV wieku od pnia macierzystego w Citeaux, a we Francji i we Włoszech powstały osobne kongregacje feilantów i trapistów. Papieże Grzegorz XV (1622) i Urban VIII (1632) podjęli nowe starania około reformy zakonu cystersów, poparte przez kardynała Richelieu, którego cystersi, broniący się przed reformami, obrali opatem w Citeaux. Reformy dokonał ostatecznie papież Aleksander VII na kapitule generalnej, odbytej w Rzymie w r. 1664.
 W Polsce pojawili się cystersi już w XII wieku i przybywali w następnem stuleciu coraz liczniej z Niemiec,