Uwagi nad wyprawą jenerała Dwernickiego na Ruś/Wstęp
Klęska korpusu Dwernickiego, tak szkodliwa w ostatniej naszej wojnie, jeśliby była źle pojęta, stałaby się jeszcze szkodliwszą na przyszłość. Dwernicki przeszedł granicę królestwa kongressowego, aby rozwinąć woynę rewolucyjną na Wołyniu, Podolu i Ukrainie, lecz niewspierany przez tamtejszych mięszkańców, skrył się do Austryi i tam broń złożył. Ktokolwiek przeto zapatrzy się na sam wypadek i z niego tylko sądzić będzie o Rusinach, ten może ich obwini o obojętność dla sprawy narodowej, może zwątpi, aby oni napotem jej służyli. Ale synowie ziemi ruskiej, cnotami obywatelstwa i gotowością poświęcenia się, są równi wszystkim dobrym synom wielkiej naszej Oyczyzny: są oni nieodrodnemi dziećmi Polski. Ostateczną przyczyną ich nieczynności, tak jak przyczyną straty korpusu, stał się sam Dwernicki.
Od dawna czułem potrzebę aby to obiaśnionem zostało, ale nie chciałem ludziom piśmienniejszym odemnie zabiegać pola; jednak, już sześć lat upływa, już obce pisma krzywy sąd o Rusi wydały, a nikt nie chciał mnie uprzedzić.
W takich wojnach, jaką nasza była, talent i błędy wodza należą do narodu; za pierwszy, dobrze użyty, w powszechnem szczęściu, wódz czerpie dla siebie najwyższą nagrodę, za drugie, kosztem narodu opłacone, narodowi winien on zdać sprawę. Czas zatem przerwać milczenie; nie będę dłużej zrażał się ważnością pracy , a zarazem, muszę zapomnieć, że, śledząc jenerała, mówić będę o Dwernickim, któremu od młodości nawykłem sprzyjać.
W czasie naszego tułactwa we Francyi, z 1832 na 1833, w Pamiętniku Emigracyi umieszczona artykuł pod tytułem: Działania korpusu jenerala Dwernickiego. Artykuł ten, pisany przez adjutanta jenerała i pod jego okiem, w niczem aż dotąd nie jest poprawiony. Z tego więc dokumentu, każdy poważniejszy ustęp , jak własne' słowa Dwernickiego, powoływać tu będę[1]
- ↑ Wkrótce po ogłoszenia artykułu o działaniach Dwernickiego, napisałem był ogólne spostrzeżenia na tem samem tle, które dziś rozszerzam. Posyłałem moje widzenie jenerałowi Dwernickiemu, albowiem pragnąłem, aby opowiadanie jego o Rusi sprostowanem zostało; lecz to było bezskuteczne. Wydawca Pamiętnika Emigracyi, umieszczając artykuł jenerała, ostrzegł że opis całej jego kampanii wyjdzie w języku francuzkim. Nie wiem czy to dokonanem zostało; jednakże francuzki jenerał Vaudoncourt pisze: „Dwernicki wszedł na Wołyń przez Krylów. Powstanie (na Rusi) jeszcze się nie rozpoczęto było i zdaje się, że Dwernicki, zrażony obojętnym duchem mieszkańców, nie śmiał iść środkiem kraju. Swój marsz skierował on na południe po nad austryacką granicą; od tej chwili, wyprawa jego musiała upaść.” Annuaire des armées pour l'année 1836.