Antologja literatury francuskiej/Pascal
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Pascal |
| Pochodzenie | Antologja literatury francuskiej |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1922 |
| Druk | Drukarnia Ludowa w Krakowie |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tekst Całość jako: EPUB • PDF • MOBI
|
| Indeks stron | |
Błażej Pascal urodził się w Clermont-Ferrand w r. 1623, ze starej rodziny urzędniczej. W dzieciństwie już zdradzał niepospolite zdolności, oraz szczególne zamiłowanie do matematyki i fizyki. Mając lat szesnaście, napisał traktat geometryczny, który zadziwił Kartezjusza; w dwudziestym roku wynalazł maszynę do liczenia. Doświadczenia nad próżnią i ciężarem powietrza uczyniły go głośnym w świecie naukowym Europy. Z natury poważny i religijny, wcześnie zetknąwszy się z surową nauką jansenizmu, porzucił nagle świat (1654) aby osiąść między „samotnikami“ z Port-Royal: tem samem dostał się w wir walk religijnych, które się toczyły około tej siedziby jansenistów. Pod wpływem tej okoliczności, rodzi się nieoczekiwanie w Pascalu pisarz i polemista pierwszej wody; teologiczny spór jezuitów z Arnauldem i jansenistami o głośne „pięć twierdzeń“ Jansenjusza pobudza go do napisania Listu do przyjaciela z prowincji, który to list staje się wypadkiem dnia w Paryżu i całej Francji. Za tym listem poszło siedmnaście dalszych; razem stanowią dziś one, pod popularnym tytułem Les provinciales (Prowincjałki), klasyczny pomnik literatury i języka.
Pierwsze listy obracają się około tematów ściśle teologicznych, mianowicie walk między jansenistami a Sorboną o potępienie Arnaulda. Już tu jednak widoczną jest doniosłość wystąpienia Pascala: kwestje, dotąd roztrząsane w zawiłej łacinie w gronie teologów, on wytacza przed forum publiczności, apelując od orzeczeń Sorbony do zdrowego rozsądku, ujmując ciężkie materje w lekkiej, zręcznej i przystępnej formie. Począwszy od piątego listu, przechodzi do ataku wprost przeciw jezuitom: wydobywając z ich własnych pism cały szereg druzgocących cytatów, obwinia ich o przechodzące wszelką miarę kompromisy w moralności, i o dążenie do rozszerzenia wpływów swego zakonu kosztem etyki, prawdy i dobra Kościoła. Listy te, które wywołały nieopisane wrzenie nietylko w świecie teologów, ukazywały się oczywiście bezimiennie, drukowane tajnie z największemi ostrożnościami. Wpływ ich na literaturę był olbrzymi, także i w innym duchu niż Pascal pragnął: Świętoszek Moliera, antyreligijne sarkazmy Woltera i innych pisarzy XVIII w., zrodziły się z tego ducha krytyki w kwestjach religijnych, którym Pascal, ożywiony czystą żarliwością chrześcijańską, walczył przeciw wszystkiemu, co, jego zdaniem, wynaturzało naukę Chrystusa.
Przechodząc od polemiki do szerszych zadań, podjął Pascal napisanie Apologji religji chrześcijańskiej, ale choroba nurtowała ten organizm wycieńczony pracą myśli i ascetycznemi umartwieniami. Umiera w r. 1662. Fragmenty z zamierzonego dzieła, zebrane i wydane przez towarzyszy z Port-Royal, zyskały sławę pod mianem Myśli Pascala. Punktem wyjścia tego dzieła są jakgdyby medytacje nad Próbami Montaigne’a: tak samo jak Montaigne, i Pascal poddaje próbie myśli wszystko co ludzkie; dochodzi do przeświadczenia, iż nic się tej próbie nie ostoi. Wykazawszy, w nieporównanych swą siłą i głębią obrazach, nicość naszej ziemskiej doli, naszych dążeń, pragnień, zdeptawszy nogami ludzki rozum i ludzką pychę, przechodzi do budowania gmachu wiary, na podstawie bardzo śmiałej i samodzielnej interpretacji Pisma św. Dla literatury większe znaczenie ma owa pierwsza część dzieła, w której Pascal okazuje się równie wielkim myślicielem jak pisarzem, twórcą nowoczesnej prozy francuskiej. Myśli ukazały się po śmierci Pascala znacznie okrojone przez ostrożność wydawców; dopiero w pierwszej połowie XIX w. podjęto pracę krytycznych wydań z rękopisu. Dobre nowoczesne wydania to wydania Brunschwiga (Les grands écrivains français), Haveta i i.
