Encyklopedja Kościelna/Archeologja chrześcjańska
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom I) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Archeologja chrześcjańska, albo kościelna. Przedmiotem tej nauki jest właściwie opis form, w jakich się objawiało życie religijne chrześcjan, począwszy od zniesienia prawa Mojżeszowego. Lubo nie zajmuje się ona rozszerzeniem chrześcjaństwa (historja kościelna), ani naukę jego (dogmatyka), jednak tak historji jak dogmatyce oddaje ważne usługi. Z form bowiem zewnętrznych widać, jakie były przekonania, czyli nauka Kościoła; nadto, archeologja wykazuje, które formy i o ile były powszechnemi, a przeto, co należy uważać za istotę rzeczy, lub za dodatek późniejszy (np. w obrzędach sakramentalnych), lub za rozwój dogmatu. Różni się od arch. biblijnej tém, że zajmuje się życiem chrześcjan o tyle tylko, o ile ono ma związek z instytucjami religijnemi; lecz z drugiej strony podobną jest do niej z tego względu, że jak bez biblijnej nie można rozumieć Pisma św., tak bez chrześcjańskiej nie można rozumieć autorów kościelnych. Za punkt wyjścia bierze archeologja założenie Kościoła. A że członkowie jego połączeni zostali w społeczeństwo w tym celu, aby oddawali prawdziwą cześć Bogu, przeto arch. chrz. najpierwej bada zwyczaje i obrzędy, zachowywane przy przyjmowaniu członków do grona tego społeczeństwa (o laikach, o katechumenacie, Chrzcie, Bierzmowaniu; tu można też zaliczyć pojednanie członków odpadłych, t. j. obrzędy pokutne); potém o członkach rządzących tém społeczeństwem (stopnie hierarchiczne, obrzędy przy wyświęcaniu i promocji duchownych i t. p.); o czci oddawanej Bogu (obrzędy Mszy i innych nabożeństw), w pewnych czasach (święta i uroczystości) i miejscach (kościoły, kaplice, ich ozdoby), o potrzebnych ku temu przyborach (księgi liturgiczne, naczynia, ubiory, sprzęty św. i t. p.). Wreszcie, ponieważ religja przejmuje całe życie człowieka, karmi go (Eucharystja, nauczanie słowa Bożego), towarzyszy przy małżeństwie, w chorobie, konaniu i śmierci, przeto arch. opisuje dawne zwyczaje i obrzędy, odnoszące się do Eucharystji, opowiadania słowa Bożego, sakramentu Małżeństwa i Ostatniego Olejem św. Namaszczenia; sposób wykonywania miłosierdzia chrześc., pogrzeby i t. p. Oprócz źródeł, wspólnych innym naukom teologicznym (Pismo św. N. T., zbiory dzieł ojców św. i pisarzy kośc., zbiory soborów, synodów, praw), zwłaszcza liturgice, ma jeszcze arch. inne, które przeważnie jej tylko służą: np. Akta św. (ob.), opisy katakumb (ob.) chrzścj., zwłaszcza rzymskich, gdzie się przechowały różne ślady dawnych obrzędów i zwyczajów; muzea, jak szczególniej założone przez Piusa IX (ok. r. 1852) w pałacu lateraneńskim muzeum starożytności chrześcjańskich. Życie czysto cywilne dawnych chrześcjan nie różniło się od zwykłego życia współczesnych im pogan; zewnętrznie, pozornie, tak żyli jedni jak drudzy. Dla tego też i Tertulljan (Apolog. 43), odpierając zarzut, jakoby chrześcjanie byli niepożyteczni w życiu publiczném, infructuosi in negotiis, zwraca uwagę na to zewnętrzne podobieństwo zajęć, prac i życia. Archeologja też chrześcjańska bada jedynie życie religijne, ale to życie było tak żywe, pozostawiło po sobie taką bogatą rozmaitość pomników, iż do ich klassyfikacji można użyć podziału, opartego na rozmaitości sztuk, skoro wszystkie służyły do uzewnętrzniania wiary naszych ojców. Z architektury, oprócz budowli grobowych w podziemiach, mamy na powierzchni ziemi kaplice, cubicula, bazyliki, baptysterja, ołtarze, grobowce i t. p. Z malarstwa, freski, szkła malowane i t. p. Z rytownictwa, obrazy i napisy na marmurze, na drogich kamieniach, medale, pierścienie i t. d. Do tego dodać należy wielką obfitość sprzętów i naczyń, tak kościelnego jak i domowego użycia. Z początku archeologję chrz. traktowano łącznie z historją kośc. (Baronii Annales; Centuriatores Magdeburgen.), oddzielnie zaś od w. XVII. Pomiędzy katolikami odznaczyli się na tém polu: J. Bapt. Casalius (De profanis et sacris veterib. ritib., Francof. ad M. 1681; 4-o) Aubespine (Albaspinaeus, De veterib. eccl. ritib. lib. II. Helmst. 1672.), kard. Bona (Rerum liturgicar. lib. II. Romae. 1776. fol.), Macri (Hierolexicon, Romae 1677), Thomassini (Vetus et nova eccl. disciplina 1706), Edm. Martene (De antiquis eccl. ritib. Antverp. 1736—38), Tom. Mar. Mamachi (Origines et antiquitates christian. Romae 1749—55. 5. vol., z wielką erudycją napisane), Binterim (Die vorzüglichsten Denkwürdigkeiten der christ.-kathol. Kirche, Mainz 1821—33, tomów 7, części 16). Do dzieł podręcznych o tej nauce należą: Pellicciae (ob.), De christ. eccl. politia; Selvaggio, Antiquitatum christianar. institutiones, Neapoli 1772—74, 6 vol.; Martigny, Dictionnaire des antiquités chret. Paris 1865, 1 vol. (z rycinami); Maringola, Antiquitatum Christian, instit. Neapoli, 1860, 2 vol., i E. Reusens, Eléments d'archeologie chret. tom. I, Bruxel. 1873. Do nich można policzyć ks. Rzymskiego Wykład obrzędów, w trzeciém zwłaszcza wydaniu (Warsz. 1857), znacznie pomnożoném przez Ks. And. Dorobisa, b. wizytatora ks. missjonarzy. Z pism perjodycznych, wychodzi od r. 1862 w Rzymie: Bulletino di archeologia cristiana (6 zeszytów rocznie), redagowane przez Jana Chrz. De Rossi, jednoczenie tłumaczone przez ks. Martigny na język franc. (Bulletin d'archeologie chret., Paris, Vivês, Palmé, od r. 1863, 12 fr. rocznie. X. W. K.
