Encyklopedja Kościelna/B
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom I) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
B. W krytyce biblijnej = Codex Vaticanus, odpis Biblji greckiej, najwięcej przez krytyków ceniony. Pisany na skórze antylopy, formatu in 4, po trzy kolumny na stronicy; w każdej kolumnie po 42 wierszy, czasem więcej. Pismo uncjalne, równe, takie, jak w rękopismach z Herkulanum wydobytych (ob. Winkelmann, Sendschreib. von den Herculan. Entdeckgeon. Dresd. 1762 s. 88. C. T. de Murr, Comment. de papyris Herculan. Argentor. 1804). Z wiekiem atrament spełzł; przeto późniejsza ręka poprawiła ten niedostatek, zaciągnąwszy ślady atramentem na nowo, pisma wcale nie zmieniając. Późniejsza także ręka dodała akcenty, niektóre znaki pisarskie i poprawki tekstu. Wyrazy od siebie są oddzielone dopiero wtedy, gdy przechodzi tekst do innej materji; inaczej zaś pismo jest ciągłe, bez przedziałów. Znaków pisarskich i skróceń bardzo mało, inicjałów żadnych. Pisownia egipska, czyli aleksandryjska i porządek ksiąg taki, jak w kodeksie A. Podziałów, przez Ammonjusza i Euzebjusza wprowadzonych do Ewangelji, nie ma; podziały zaś Dziejów Apostolskich i Listów św. Pawła są późniejszej ręki i takie, jakie jeszcze przed Euthaljuszem (w. V) były. Słowem, wszystkie cechy przemawiają za tém, że B jest najstarożytniejszym ze znanych kodeksów Biblji greckiej i że odnieść go należy do początku IV w. Ob. Card. Maii, w edycji tego kod. t. IV s. 399. Vercellone, w Disertaz. academiche i w przedmowie przy edycji kod. B. t. I. Tischendorf, w Theol. Studien u. Kritiken, Hamb. 1847 s. 129. Hug, De antiquitate cod. Vatic., Friburgi 1810. B. znajduje się w Rzymie, w bibljotece watykańskiej. Jakim sposobem tam się dostał, nie wiadomo. Wspomina o nim Platina (Vitae Pontificum), w żywocie Sykstusa IV, założyciela tejże bibljoteki. W czasie wojen napoleońskich, B, jako łup wojenny, był przewieziony do Paryża, lecz wrócił do Rzymu, po upadku Napoleona I. Dziś brakuje w nim następujących części: Gen. 1, 1—46,27. Psal. 105, 27—137, 6. Listów do Tymot., do Tytusa, do Filemona i Apokalipsy. Z Listu do Żydów, jest tylko część (1, 1—9, 14). Listy powszechne są przed Pawłowemi; tych zaś ostatnich porządek odmienny od dzisiejszego. Żeby pokazać, jakiej powagi używa B w krytyce biblijnej, co do Starego Test, przytaczamy tu słowa jednego z protestanckich egzegetów: „Rezultatem moich badań, pisze on, jest to przekonanie, że przekład 70 Tłómaczy, jak go mamy w wydaniach kodeksu watykańskiego, został dokonany z egzemplarza hebrajskiego, niebardzo odległego od hebrajskiego pierwszego kanonicznego zbioru Pisma św., nie poprawianego przez piśmiennych (Sopherim), według ich prawideł korrektury; a więc uważać należy ten przekład prawie za hebrajski rękopism i najważniejszy pomnik do krytyki tekstu biblijnego” (Thenius, Die Bücher Samuels erklärt. 2 Aufl. Leipz. 1865 s. 22). Inny protestant (Rucksfelder, ap. Velthusen, Comment. theol. III 27) przyznaje, że B. jest najbliższym swego pierwowzoru. Cf. J. Merini, Exercitat. bibl. I 9, 3. A. Masii, Annotat. in vers. gr. l. Josue. Powszechnie jednak większą przyznają powagę kodeksowi B. w krytyce N. Testamentu. Pierwszy raz podobno był użytym przy wydawaniu Polygloty (ob.) kompluteńskiej (J. Blanchini, Evangeliarium quadrupl. Romae 1748, I 495. Cf. Vercellone, przedmowę przy now. wyd. B. Pewniejszém jest, że dopiero Vetus Test. Sixti V jussu recogn. Romae 1587, było wydaném z poprawkami według B. Odtąd już częściej go używali wydawcy tekstu greckiego. Łatwo pojąć, że korzystanie musiało być połączone z wielu trudnościami. To też najgorętszém życzeniem krytyków było, aby B. czém prędzej przez druk upowszechnionym został. Życzeniu temu zadosyć czyniąc, uczony kardynał Anioł Mai od r. 1828, zaczął na marginesach wspomnionej edycji Syxtusa V, wypisywać warjanty z B. i tak dawał do druku, aby te, marginesowe dopiski jego, zajęły w tekście miejsce wyrazów edycji sykstyńskiej. Tam jednak, gdzie uznał, że edycja syxtyńska wierniej oddaje tekst pierwotny niż B, zostawił tekst sykstyński, zanotowawszy na marginesie warjant według B. Wydanie przeto jego obejmować miało nie sam kodeks B.; lecz, na podstawie tegoż i przy pomocy innych kodeksów, chciał Mai zbudować tekst, któryby zajął miejsce przyjętego dotąd (textus receptus). Dla tego braki kodeksu B. uzupełnił z innych, trudniejsze miejsca objaśnił i dodał znaki pisarskie. Długo się ciągnęło to wydawnictwo, bo od r. 1828—1854, t. j. do śmierci kard. Mai. Wydrukował on całe już dzieło w 5 tomach in 4 (Test. Vetus et N. ex antiquiss. cod. Vat. ed Aug. Maius), lecz na widok publiczny nie wypuszczał, drukowane arkusze ciągle przerabiając. Po śmierci kard. Mai, otrzymał polecenie (d. 8 Maja 1857 r.) Vercellone, do wydania tego dzieła; co też uskutecznił z końcem r. 1857 (Romae). Obok tego wielkiego wydania, kard. Mai osobno opracował mniejsze, zawierające sam Nowy Test. in 8, ogłoszone także przez Vercellone (N. T. graece; ed A. Maius, Romae, apud Spithoever) 1859, a przedrukowywane w Londynie, Lipsku, Lejdzie, Hamburgu i Berlinie i będące podstawą nowszych recenzji Now. Testamentu. Pomimo wszelkiej staranności, wcisnęło się jednak wiele błędów. Wylicza je Vercellone w Ulteriori studii (1866). Nie ma ich przecież tyle, co naliczył Tischendorf (Nov. Test. Vatic., Lipsiae 1867, praef.). Tym sposobem tylko w części zostało spełnione gorące pragnienie uczonych, co do ujrzenia kodeksu B. W Rzymie przecież myślano i o tém. R. 1859 radził Cziczow wydać fac-simile, za pomocą fotografji, nowo wynalezionym przez siebie sposobem, jak najdokładniej imitującym oryginał. Podejmował się w ten sposób wydać B. rzymski księgarz Spithoever. Lecz że w fotografji mogłyby się zatrzeć drobne cechy, przeto czekano ulepszenia tej sztuki. A że r. 1862 wyszedł Kodeks (ob.) sinaitycki, odbity literami, umyślnie w tym celu lanemi, imitującemi dawne pismo greckie, tém bardziej na fotografję liczyć nie chciano. Przytém zamieszki ówczesne nie dozwalały tej myśli wykonać. R. 1866 przybył do Rzymu Tischendorf, chcąc wydać kodeks B. Pozwolono mu tylko porównać z nim wydanie kard. Mai, zabraniając przepisywania, a w zamian proszono go, aby odprzedał czcionki, do wydania Kodeksu sinaityckiego użyte. Po 6-krotném obejrzeniu kod. B. i wypisaniu pierwszej i ostatniej litery każdego wyrazu (ob. jego Appendix codicum celeberrimorum, Sinaitici etc., Lipsiae 1867, w przedmowie), ogłosił Tischendorf: Novum Testam. Vaticanum. Post Angeli Mai aliorumq. imperfectos labores ex ipso codice edidit Aen. Fr. Const. T. (Lipsiae 1867 4-o) i wnet potém Appendix codicum celeberrim. Tym sposobem dokonane wydanie Kodeksu musiało być i jest rzeczywiście błędniejszém, aniżeli wydanie Maja i Vercellonego, którzy zresztą wcale nie udawali tego za wydanie samego Kodeksu. Wreszcie, otrzymawszy zakupione od Tischendorfa czcionki, o. Vercellone, z polecenia Piusa IX, przystąpił do upragnionego tak dawno wydania samego B. Do pomocy przybrał sobie uczonego bazyljanina Józefa Cozza. Aby zaś druk był jak najpodobniejszym do oryginału, sprowadzono z Paryża tusz koloru wypłowiałego, cynober i maszynę do odbijania w 2-ch kolorach razem; umyślnie na ten cel także kazano sporządzić nowy papier. Zecerowie, do tej czynność szczególniej wybrani, drukowali z samego oryginału, mając sobie wydzielanei pojedyńczo kartki, oprawione w ramki metalowe, między 2 szkłami. Do porównywania z edycją Maja i do wypisywania z niej warjantów, użyty został drugi bazyljanin, Antoni Rocchi. Tym sposobem drukując, już w Marcu była w stanie drukarnia Propagandy wysłać do Paryża, na wystawę powszechną, Ewangelję św. Mateusza; w końcu zaś tegoż r. Papież otrzymał 4 Ewangelje, a w następnym roku (1868), w Czerwcu, wyszedł cały Nowy Test., jako tom V mającego wyjść całego zbioru. Zostawał do wydania Stary Test. Vercellone, czując się chorym, przybrał jeszcze sobie do pomocy konfratra (barnabitę) Kajetana Sergio i nie długo (19 Stycznia 1869 r.) umarł, zostawiwszy wydrukowaną półowę tomu pierwszego. Cały tom pierwszy wyszedł około Sierpnia 1869 (Bibliorum sacror. cod. Vaticanus, auspice Pio IX... collatis studiis Caroli Vercellone et J. Cozza editus. Tomus I fol.) i obejmuje Pięcioksiąg Mojżeszowy z księgą Jozuego, dalsze zaś księgi: Sędziów, Ruth, Królewskie, Paralipom. i Ezdrasza, wyszły w tomie II (Romae 1870). Polemikę, jaką niesłusznie zaczął Tischendorf i całą historję tego wydania, ob. Archivio dell’ecclesiast. (Marzec— Kwieć. Florenc. 1868). Tischendorf, Appendix Novi Test. Vatic. Id est Apocalypsis ex cod. Vat. 2066, Lipsiae 1869. Civilta Cattolica z d. 7 Sierp. 1869 (Rzym). Attilii Giovannini, De sacror, biblior. cod. Vatic. nuperrima editione, Romae 1869. Tegoż, Della illustrazione dell edizione rom. del codice Vatic. fatta dal Prof. C. Tischendorf, Firenze eod. a. J. Cozza, Ad editionem Apocalyps. Lipsiae 1869 evulgatam, animadversiones. Romae 1871. X. W. K.
