Encyklopedja Kościelna/Baranek
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Baranek (w starożytnej sztuce chrześc.). Symbol ten znaczy już to Chrystusa, już wiernych. I. Ponieważ Zbawiciel jest ofiarą, przeto nic dziwnego, że baranek jest najdawniejszą figurą, pod jaką przedstawiają go Księgi święte (Gen. 4, 4. Exod. 12, 3. 29, 38). Prorocy starego przymierza (Is. 16, 1. Jer. 53, 7), równie jak nowego (1 Petr. 1, 19. Apoc. 13, 8) i jego zwiastun Jan Chrzciciel dają mu nazwę Baranka. Symbol ten przeszedł w powszechne użycie Kościoła. Naturalną więc było rzeczą, że obraz baranka używany był w pierwotnym Kościele, jako ozdoba symboliczna na pomnikach wszelkiego rodzaju. Miał on tę dogodność, że przypominał wiernym Bożego Baranka, ofiarowanego dla ich zbawienia, a nie zdradzał przed poganami świętej tajemnicy, prostém, jasném przedstawieniem męki Jezusa Chrystusa. Baranek był krucyfiksem owych czasów. Najdawniejsze pomniki przedstawiają baranka na wzgórzu, z którego cztery wypływają strumienie; niekiedy ze strumieni tych piją jelenie (ob.). Na innych pomnikach, baranek ma oznaki dobrego pasterza: naczynie z mlekiem, zawieszone na zakrzywionym kiju pasterskim. W wielu razach baranek użytym się być zdaje, dla wyrażenia dogmatu bóstwa Chrystusowego, a mianowicie, gdy Jezus Chrystus przedstawiony jest w postawie nauczającej, a baranek leży u stóp jego. W tém zestawieniu rzeczywistości z symbolem znajdujemy wyrażenie dwóch natur Zbawiciela: z jednej strony Słowo, mądrość niestworzona, wiekuista; z drugiej baranek, ofiara oddana za rodzaj ludzki. Na pomnikach z IV w. spostrzegamy już przy baranku znaki męki: najprzód krzyż monogrammatyczny (ob.), a następnie (w V w.) krzyż zwyczajny. W VI w. baranek przedstawiany jest z krzyżem i chorągiewką razem. Często jest on na ręku św. Jana Chrzciciela, ztąd święty ten nazywa się agniferus. Zczasem symbol odkrywa się coraz więcej, coraz bliższém jest jego przejście w krucyfiks. Baranek leży na ołtarzu u stóp krzyża, tanquam occisus (w VI w.); niekiedy ma bok otwarty i krew płynie z tej rany, równie jak z nóg. Na kilku starych mozaikach, baranek stoi na tronie u stóp krzyża, a krew, wypływająca z jego boku, ścieka do kielicha. Na końcu VI w. znajdujemy baranka na krzyżu, w tém miejscu, gdzie niebawem umieszczać poczęto postać Zbawiciela. Ale i później, gdy upowszechnił się zwyczaj przedstawiania na krzyżu postaci Zbawiciela, często u stóp krzyża umieszczano baranka, szczególniej z drugiej strony, jeżeli krzyż był przenośny; zwyczaj ten trwał do X w. Od tej epoki baranek przechodzi w perjod chwały; dodawane mu oznaki symboliczne, oznaczają już tylko zwycięztwo i trjumf. Już to ma mały sztandar, nazwany późniéj krzyżem rezurekcyjnym; już opasany jest pasem złotym, świadczącym o jego potędze i sprawiedliwości (Is. 11, 5); już uzbrojony krzyżem, odpiera powstającego przeciwko sobie węża (cf. Ap. 17, 14); już też, zamiast krzyża ma lancę, symbol mądrości nawet u pogan, którzy w nią zbroili Palladę. 2. Jako symbol chrześcjan, baranek oznacza ich zbiorowo wziętych, jako Kościół, i pojedyńczo uważanych. Tak np. szkła malowane, kamienie grobowe, mozaiki z czasów nawet późniejszych, aż do IX w., przedstawiają baranków, wychodzących z dwóch miast i dążących do góry świętej, na której znajduje się Baranek Boży. Dwa te miasta oznaczają Betleem i Jeruzalem; baranki wychodzące z Jerozolimy, znaczą wiernych pochodzących z judaizmu; baranki wychodzące z Betleem, znaczą wiernych nawróconych z poganizmu, ponieważ w Betleem Zbawiciel przyjął pierwszych pogan, w osobie magów (S. Aug. Serm. de temp. Epiph.). Obrazy te miały na celu podtrzymywać jedność pomiędzy wiernymi, przypominając im, że pod prawem łaski nie ma względu na osoby, i że wszyscy, jakiegobądź pochodzenia chrześcjanie, są dziećmi jednego ojca. Baranek oznaczał niewinność i prostotę prawdziwego ucznia Chrystusowego. Symbol ten używany był, jako nauka moralna dla żywych, lub też, jako formuła pochwalna dla zmarłych. Tak np. przedstawiano modlącego się pomiędzy dwoma barankami, na oznaczenie, że modlitwa miłą jest Bogu wówczas tylko, gdy wychodzi z serca czystego i prostego. Baranek na kamieniach grobowych oznaczał czystość zmarłego; często zamiast obrazu, umieszczano na grobach napis agnus, agnellus. Dwa baranki, głowami ku sobie zwrócone, z monogrammem lub krzyżem, albo też z naczyniem pełném owoców lub kłosów, oznaczały zazwyczaj miejsce spoczynku obojga małżonków. Cf. Martigny, Diet. d. antiq. chret. pag. 20. N.
