Encyklopedja Kościelna/Barhebraeus

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom II)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[7]  Barhebraeus, Bar-Hebraeus, Grzegorz Abulfaradż (Abulpharagius), prawie ostatni z monofizyckich (jakobickich) syryjskich pisarzy, ur. 1226 r. w m. Meletina (v. Malatia), stolicy Armenji mniejszej, niedaleko źródeł Eufratu, z ojca Aarona, który był lekarzem w témże mieście, ale przed [8]najazdami Mongołów uciekając, przesiedlił się (1243) do Antjochji. Tu Bar-Hebraeus prowadził życie zakonne. Patrjarcha jakobicki z Antjochji, Jakób, poznawszy zdolność i dobre obyczaje młodego zakonnika, chociaż miał dopiero 20 lat, wyświęcił go na bpa Guby (miasto obok Meletiny), a po roku przeniósł na sąsiednią stolicę biskupią w Lakabenie. W r. 1253 następny patrjarcha, Djonizy Angur, przeniósł Grzegorza na biskupstwo w Berrhoea (Berea, dziś Alep), zkąd w r. 1264 wyniesiony został na godność mafriana (v. mafarian), czyli prymasa Wschodu (prowincji kościelnej, obejmującej Mezopotamję wschodnią, Chaldeę i Assyrję). Na tej godności † 30 Lipca 1286 r. Był on wszechstronnie wykształconym encyklopedystą swego wieku. Wiele pozostawił dzieł, z których dotąd nie wszystkie wydane. Najpierwszą jest Kronika polityczna i kościelna ^[1]. Pierwsza, obejmuje dzieje polityczne od stworzenia świata, z dodatkiem późniejszego kontynuatora, aż do r. 1296; sam Bar-H. skrócił ją i przełożył na język arabski. Ten przekład, z tłumaczeniem swojém łacińskiém, wydał Pococke w Orfordzie (Oxonii) 1663 r., p. t. Historia compendiosa Dynastiarum G. Abulpharagii ^[2]. Oryginał zaś syryjski, p. t. Chronicon syriac. Bar-Hebraei (nie skrócenie arabskie), z łacińskim przekładem wydali P. J. Bruns i G. G. Kirsch, z rękopismów biblioteki bodlejańskiej (Lipsiae 1789). Wydanie to ma kontynuację do r. 1451; inną kontynuację, od r. 1394—1493, napisaną podobno przez Noego, patrjarchę jakobitów syryjskich, żyjącego w XV w., wydał także Bruns, ^[3] a inne jeszcze O. Behnsch, w Rer. in Mesopot. saec. XV gestar. libr., Vratislav. 1838. Nowe wydanie zapowiedział Bernstein w r. 1847 (Ankündig. u. Probe ein. neu. Ausg. d. syr. Chron, des G. B. H. Berlin), lecz umarł przed wykonaniem tego zamiaru. Teraz dopiero dwaj syrologowie, księża lowańscy: J. B. Abbeloos i Tomasz Józef Lamy, zabrali się do wydania tej kroniki na nowo. Druga, kronika kościelna ma historję arcykapłanów żydowskich i patrjarchów antjocheńskich: katolickich, nestorjańskich, jakobickich, i historję prymasów (mafrianów) wschodu jakobickich. W tej ostatniej zawarł i swoje dzieje, przepowiedziawszy nawet rok swej śmierci, co miało się spełnić, jak opowiada brat jego Barsumas, w dopisku do kroniki Bar-H. Jak część I tak i druga kontynuowaną jest do w. XV. Oprócz wyjątków u Assemaniego (l. c.), mamy tylko początek drugiej części (w Opera Selecta S. Ephraemi, ed. Overbeck, i ap. Zingerle, Proben aus d. syr. Chron. d. B. H., Innsbr. 1858 r.). Wspomniany zaś ks. Lamy przy końcu roku przeszłego wydał jednę jej część (Chronicon ecclesiasticum, Lovanii 1872 4°), reszta spodziewaną jest niedługo. Z teologji wydał B. H. Lampę świętą (Candelabrum sanctor.), treściwy zbiór prawd wiary, i krótszą jeszcze tejże treści Księgę promieni. Punkta sporne między katolikami a monofizytami i nestorjanami B.-H. uważa za opinje szkół i każdej stronie [9]pewną część prawdy przyznaje. Jest także autorem etyki, zbliżającej się przeważnie ku ascetyce, gdzie zebrał zdania mędrców greckich, perskich, arabskich, indyjskich i dodał bajki i anegdoty. Jak Ebedjesu ułożył Corpus juris dla nestorjanów, tak B.-H. zebrał Nomocanon, gdzie połączył prawa duchowne i świeckie (wyd. kard. Maio, 1838, w Scriptor. vett. nova colleetio t. X, po syryj. i łac.). Z egzegetyki zostawił „Gumno v. Skarbiec tajemnic“ (Horreum v. Thesaurus mysteriorum), komentarz na całe Pismo św., dzieło bardzo dla egzegezy i krytyki biblijnej użyteczne, przedstawia bowiem różnicę między tekstem Peszity (ob.) a innemi przekładami syryj. i grec. 70. Larsow, wydawszy na próbę jeden zeszyt tego dzieła (Greg. Bar-Hebraei Horreum mysteriorum, Lipsiae 1858), reszty zaniechał. Inni wydali pojedyńcze części (Abulpharagii Scholia in Psalmos V et XVIII, ed. Rhode, Vratisl. 1832. Ejusd. Scholiorum in Psalmos specimen, ed. Tullberg, Upsalae 1842. Gregorii Bar-H. Scholia in Ps. 8, 40, 41, 50, ed. Schröter, Vratisl. 1857. Ejusd. Scholia in l. Jobi, ed. Bernstein, ibid. 1858. Ejusd. Scholia in Jerem. fasc. I—II, ed. Koraen et Wennberg, Upsalae 1852). Wreszcie był poetą i grammatykiem. Z dwóch jego grammatyk, jedna jest napisana wierszem (wyd. Bertheau, Gregorii B.-H. Grammatica ling. syr., Götting. 1843). Razem wszystkie dzieła grammatykalne wydał ks. Martin (Oeuvres grammaticales de B.-H., Paris 1872, Maisonneuve, po syryjsku). Niektóre też poezje wydał Wolff (Abulph., Carminum specimen, Lips. 1834) i Lengerke (Abulpharagii carmina, Regiomonti 1836—38). Ob. Bickell Conspectus rei syror. literariae, Monaster. 1871 str. 43—45 et passim. X. W. K.

1. Wyciągi z obudwóch są ap. Assemani, Bibliotheca Orientalis t. II.
2. Ztąd na język niemiecki przełożona przez G. L. Bauera: Des Gr. Abulpharadsch Kurtze Gesch. der Dynast. Leipzig 1783—85, 2 vol.
3. W Repertorium (Neues) f. Bliblische u. Morgenländ. Literat von Paulus, Jena 1790. I, 3—116. Chcąc jednak z tego wydania korzystać, trzeba mieć przed oczyma liczne sprostowania tekstu, jakie wydali: G. W. Lorsbach (w Archiv f. d. morgenländ. Liter.). J. A. Arnold (Specimen Chron. syr Abulphar. e scriptorib. gr. emendandi, Marburg 1805), F. G. Meyer (Beiträge zu einer richtig. Uebersetzg d. syr. Chr., Wien 1819), G. H. Bernstein (Greg B.-H. Chronici e codd. syr. emendandi specimen I, Lips. 1822).