Encyklopedja Kościelna/Benedyktynki w Polsce
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Benedyktynki w Polsce pierwszy swój klasztor miały 1) w Staniątkach, o 3 mile od Krakowa; fundował go roku 1240 Klemens na Ruszczy i Klimontowie, kasztelan krakowski, herbu Gryf, dla córki swojej Wisenny (†1289), jedynaczki, która, poślubiwszy czystość, za mąż pójść nie chciała. Bogato uposażony klasztor ten miewał po sto zakonnic; w XVII w. już zaledwie 50 mógł utrzymać, z powodu uszczuplonych funduszów. Należał do jurysdykcji opactwa tynieckiego i miał swój drugi jeszcze klasztor zakonnic 2) w Krakowie, p. t. św. Scholastyki, zbudowany 1650 r. Dziś w Staniątkach jest zakonnic 28, nowicjuszek 4, aspirantek 4. Mają pensjonat i wyższą szkolę żeńską. 3) Klasztor w {Roz|Lignic}}y, założony 1377 r. 4) Klasztor w Chełmnie, założony 1274 r. przez mistrza krzyżackiego Jana. Zakonnice były sprowadzone ze sławnego klasztoru pragskiego, którego ksieni miała przywilej koronowania królowej czeskiej, wespół z arcyb. pragskim. Stał ten klasztor dwieście lat przeszło, ale wojny, a następnie herezja, przyprawiły go o upadek zupełny. Opustoszałe mury, aby je od ostatecznej uratować ruiny, zajęła Zofja Izbińska, franciszkanka z Gniezna, wraz z trzema towarzyszkami. Przyjęta do tego klasztoru pobożna córka Melchiora Mortęskiego, podkomorzego malborgskiego, Magdalena Mortęska, zamierzyła przywrócić regułę św Benedykta; zostawszy ksienią, budynki odnowiła, dóbr część znaczną odzyskała i, przy pomocy biskupa chełmińskiego, dom ten do świetnego doprowadziła stanu. Córki najznakomitszych rodzin w kraju poczęły wstępować do tego klasztoru, tak, iż z czasem stał się on rodzicielką wielu klasztorów nowych, a mianowicie: 4) w Toruniu, 5) w Żarnowie, 6) w Poznaniu, fund. 1607 r., suprym. przez rząd pruski; 7) w Sandomierzu, przy kasacie 1819 dochody tego klasztoru w półowie były przeznaczone na fundusz ogólny religijny; r. 1872 klasztor ten liczył 22 zakonnic; 8) w Jarosławiu, dziś magazyn wojskowy; 9) w Przemyślu, gdzie Maciej Wałkowicz, mansjonarz przemyski, zbudował kaplicę Najświętszej Trójcy za Sanem i oddał ją benedyktynkom, które tu z Jarosławia swoją odtąd miały filję. R. 1694 Denhoff, bp przemyski, filję tę zamienił na klasztor oddzielny. Nowy kościół zakonny zbudował 1768—1777 Franciszek Potocki, wojewoda kijowski. Obecnie jest zakonnic 18, mają szkołę żeńską. 10) We Lwowie, fund. 1593 przez Adama Saporowskiego, obywatela lwowskiego, dziś liczy zakonnic 17; 11) w Sierpcu, klasztor ten był zadekretowany 1819 r. na kasatę, ale z pod suppressji został wyjęty; dziś liczy 13 zakonnic; 12) w Łomży (dziś ma 12 zakonnic.) i 13) w Radomiu (suprym. 1819 r.). W w. księstwie Litewskiém, także do kongregacji chełmińskiej należały klasztory: 14) w Nieświeżu, fundowany przez księcia Mikołaja Radziwiłła Sierotkę; 15) w Wilnie, 16) w Kownie, 17) w Mińsku, 18) w Orszy (na Białej Rusi), 19) w Krożach na Żmujdzi, 20) w Drohiczynie i 21) w Smoleńsku, zkąd przy końcu XVII w. zakonnice przeniosły się pod Słonim, z nazwiskiem exulantek smoleńskich. Na mocy Cesarskiego Ukazu r. 1842 majątki i summy legacyjne przeszły do skarbowego zarządu. Klasztory: w Kownie, Mińsku, Nieświeżu (dziś 3-ej klassy, liczy 25 zakonnic), Drohiczynie (supr. 1856) i Krożach mianowano etatowemi, a słonimski i wileński — zasztatnemi, t. j. nieetatowemi: pierwszy zamknięty 22 Sierp. 1850 r., a drugi r. 1855 zamieniony został na etatowy, ma dziś 13 zakonnic. Miały jeszcze benedyktynki klasztor 22) w Rydze, erygowany przez bpa Meinharda 1185, przetrwał aż do 1591 r., pomimo ciężkich bardzo dla siebie czasów, z powodu przemagającej tam herezji. Gdy król Stefan Batory wszedł po zdobyciu Rygi, wystąpiła ku niemu jedyna już tylko pozostała zakonnica, sędziwa ksieni Anna i ująwszy rękę zwycięzkiego króla, na podobieństwo starca Symeona wyraziła swoją radość, że nareszcie król katolicki tu przyszedł i że teraz już ją czeka tylko śmierć w pokoju, przy czém odkryła mu ukryte starannie skarby kościelne. Klasztor ten oddal król jezuitom. W czasie najazdów szwedzkich, wiele zakonnic poniosło śmierć za wiarę i czystość, zwłaszcza w Wilnie, Kownie i Nieświeżu, dla tego benedyktynki litewskie mają przywilej noszenia przyszytego krzyża z karmazynowego aksamitu na wierzchu welonu, jako pamiątki męczeństwa swych sióstr. Cf. Ks. Płockiego Wojciecha, Błogosławieństwo zakonu św. Benedykta, opata, wywodami jasnemi wsławione, Kraków 1623. Ks. Węgrzynkowicza Jana, Posag, t. j. zbiór rzeczy kosztowniejszych i osób świątobliwych zakonu św. Benedykta, Jarosław 1623. Ks. Szczygielskiego Stanisława, Aquila polono-benedictina, Kraków 1663. Calendarium benedictinum, tamże 1663. Series et notitia trocens. abb. ord. S. Bened., tamże 1668. Tinecia seu historia monasterii tinecensis ord. S. Bened. 1668. Gacki, Kościół świętokrzyski, w Pamiętn. relig. moraln. 1862 r. Gawarecki, Wiadomość historyczna o benedyktynach zgrom, płocko-pułtusk. w Pamiętn. relig. moral, 1844 r. Gacki, Benedykt. klasztor w Sieciechowie, Radom 1872 r. Regułę św. Benedykta tłumaczył na język polski Sebastjan Klonowicz, Kraków 1597 r. Szczygielski treść tej reguły w skróceniu łacińskiem wydał pod tyt. Catechismus monasticus, Kraków 1668 r. Wacław Ziołkowski, benedyktyn tyniecki, upoważniony od kapituły swego zakonu, r. 1791 zebrał konstytucje jego i wydał p. t. Regula s. Benedicti cum declarationibus et constitutionibus, Wilno 1792. N.
