Encyklopedja Kościelna/Bolesław Łysy
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bolesław Łysy (Rogaka[1]), książę lignicki, syn Henryka Pobożnego i Anny, królewny czeskiej, córki Przemysława II Ottokara. Przykłady cnotliwych rodziców nieoddziałały na potomków. B. przezwany Rogatką, z powodu hardego, burzliwego umysłu, rozpoczyna szereg panujących na Szląsku książąt, którzy smutną pozostawili kartę w dziejach narodu i Kościoła. Podają kronikarze, że święte niewiasty, Jadwiga babka i Anna matka Bolesława, ubolewając nad lekkomyślnością młodzieńca, przepowiadały ztąd przyszłe klęski. Po skonie Henryka Pobożnego pod Lignicą, najstarszy syn Bolesław objął księstwo Krakowskie i Wielkopolskę. Z trzech młodszych braci, Konrad i Władysław sposobili się do stanu duchownego, Henryk pozostawał pod opieką matki, która, w ciągu nieobecności najstarszego syna, sprawiała rządy na Szląsku (1241 r.). Niepowiodło się w Krakowie Bolesławowi. Nie mógł pozyskać zaufania panów i rycerstwa, chociaż mianował słynnego z bohaterskich czynów Klemensa z Ruszczy, wojewodą krakowskim. Skoro Konrad, książe mazowiecki, posiłkowany przez Świętopełka, księcia pomorskiego, wtargnął w ziemię Krakowską, rycerstwo słabo popierało Bol. Łysego. Jeden tylko Klemens z Ruszczy zawarł się w zamku zwanym Skałą; inne zamki zdobył Konrad, nie napotykając prawie żadnego oporu. Nie kusił się o zdobycie Skały, zajął Kraków i zmusił Bolesława do ustąpienia z granic Krakowskiego księstwa. Nie powiodło się również w Wielkopolsce synowi Henryka Pobożnego. Wychowany w szkole niemieckiej, odstręczał Polaków okazywaném przywiązaniem dla Niemców, ich języka i obyczaju. Przyzwali Wielkopolanie synów Władysława Odonicza 1242 r. Wygnany B. powrócił do Szląska i objął rządy w imieniu małoletnich braci. Odtąd dogadzał swobodnie zamiłowaniu w obczyznie, i pierwszy wprowadził do Polski turniejowe zabawy. Rycerstwo nie zawsze chętnie stawało w turniejowych szrankach, ze względu na przepisy religijne, które nie pochwalały igrzysk tego rodzaju, a nawet niejednokrotnie wzbraniały. B. zwoławszy r. 1243 zjazd panów i rycerzy do Lewenberga, w dniu św. Macieja, zamierzył wyprawić turnieje. Albert Brodaty, kasztelan wrocławski, namówił rycerzy, aby zażądali od księcia zapisu włości Jaworowa, na rzecz klasztoru henrykowskiego cystersów. Rycerze powtórzyli żądanie Alberta, dodając, że pod tym tylko warunkiem zgodzą się na wystąpienie w turnieju. Bolesław uczynił zapis. (Liber fundationis claustri in Heinrichow, 32—34). Skoro Henryk doszedł do pełnoletności, uczyniono podział Szląska 1246 r. Bol. Łysy wziął Wrocław z przyległościami, który miał trzymać wraz z bratem Konradem; Henryk z Władysławem otrzymali księstwo Lignickie z Głogowem. Około 1248 r., przeznaczony do stanu duchownego Konrad wrócił do kraju i zażądał oddania mu jego działu. Powstały ztąd zatargi pomiędzy braćmi. Bol. Łysy nie chciał ustąpić ani piędzi ziemi bratu i nie zgadzał się na uczynienie drogiego podziału. Tymczasem Konrad postanowił zrzucić suknię duchowną i w celu dochodzenia praw swych, zawarł przymierze z Przemysławem, księciem poznańskim. B. zaciągał rycerzy z Niemiec, gdy Henryk zajął Wrocław. Tomasz biskup sprzyjał i dopomagał Henrykowi. Przemysław przybył na wezwanie Konrada. B. nie mogąc zdobyć Wrocławia, mścił się na okolicznych mieszkańcach, palił dobra duchowne, pozagrabiał dziesięciny, w mieście Nowymtargu spalił ośmiuset nieszczęśliwych, którzy schronili się w murach kościoła. Biskup Tomasz rzucił na niego klątwę. Ukorzył się B. i przyrzekł wynagrodzić szkody uczynione duchowieństwu i kościołom. Wydał na to przywilej, w przytomności brata Konrada, w Lignicy 28 Stycz. 1249 r. (Stenzel, Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im Mittelalter, 16—18). Nie przestał atoli wichrzyć i ściągał nowe posiłki z Niemiec. W nagrodę, za użyczoną mu pomoc, oddał margrabiom brandeburgskim kasztelanję lubuską. Pokonany w końcu i pozbawiony wszelkich środków do prowadzenia wojny, skłonił się do układu z braćmi. Na mocy uczynionego powtórnie podziału, Henryk wraz z bratem Władysławem otrzymał księstwo Wrocławskie, B. Lignickie, Konrad Głogowskie. Pogodzony z bratem Henrykiem, począł wkrótce łamać nadane przywileje kościołowi wrocławskiemu. Postanowiono na radzie książąt i rycerzy niemieckich, aby zmusić biskupa do zamiany dziesięciny snopowej na pieniężną. B. dowiedziawszy się, że biskup Tomasz zjechał do wsi Góry dla poświęcenia kościoła, przybył tamże w nocy, otoczony zgrają Niemców. Wyciągnął z łóżek: biskupa, kanonika i proboszcza, uwiózł wszystkich do zamku Wlaj i osadził w więzieniu 1256 r. Następnie przewiózł biskupa Tomasza do lignickiego zamku, gdzie wymógł groźbami mąk do przyrzeczenia zamiany dziesięciny snopowej na pieniężną. Nadto, wypłacił mu biskup w gotowiźnie tysiąc grzywien, drugie zaś tysiąc przyrzekł uiścić później. Na wieść o popełnionym gwałcie, Pełka, arcybiskup gnieznień., rzucił klątwę na Bol. Łysego. Ogłaszano ten wyrok we wszystkich kościołach archidjecezji, przy uderzaniu w dzwony, po odprawioném nabożeństwie. Kiedy zaś książe trwał w uporze i nie wypuszczał z więzienia biskupa Tomasza, Papież Aleksander IV zalecił arcybiskupom gniezn. i magdeb., aby ogłosili krzyżową wyprawę w Polsce i w Niemczech przeciwko Bolesławowi, jako poganinowi i wrogowi Kościoła. Zatrwożony B. uwolnił biskupa, przyrzekł zadośćuczynienie i publiczną pokutę. W dyplomacie wydanym 2 Grudnia 1258 r. zobowiązał się, jako uda się boso, w pokutniczej odzieży, w orszaku stu rycerzy, z miasta Złotej Góry (Goldberg) do kościoła św. Jana w Wrocławiu. R. 1260 przyrzekł Henryk, książę wrocławski, że zapłaci biskupowi za brata 2,000 grzywny, i inne wynagrodzi krzywdy (Stenzel, Urkunden p. 20—23). Za przykładem atoli Bol. Łysego poszedł brat jego Henryk III. Wrocławscy biskupi, Tomasz I i Tomasz II, zanosili niejednokrotnie uskarżenia do Rzymu i wzywali pomocy Stolicy Apostol., przeciwko uciskowi Kościoła na Szląsku. Niespokojny B. swarzył się ciągle z braćmi. Zdradą chciał pojmać Konrada, ale sam wpadł w zastawione na brata sidła, dostał się do więzienia i musiał złożyć okup. Po śmierci Henryka III, uknuł zamach z mieszczanami wrocławskimi, posądzonymi o otrucie księcia, przeciwko następcy i synowi tegoż Henrykowi IV. Nasłał zgraję łotrów, którzy napadli śpiącego księcia i uprowadzili do zamku Lehen. Tu starał się zmusić synowca do odstąpienia mu niektórych ziem i zamków. Wrocławianie wezwali pomocy ościennych książąt. B. ściągnął posiłki z Niemiec, i otrzymawszy nad nieprzyjaciołmi przewagę, wytargował od synowca kilka zamków. To był ostatni czyn burzliwego i wiarołomnego księcia. Zatwierdzał on i łamał po kilkakrotnie nadane Kościołowi przywileje, zatém utorował drogę do dalszych prześladowań Kościoła na Szląsku. Cf. Stenzel’a. Scriptores rerum silesiacarum; Liber fundationis claustri in Heinrichow; Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau. W. Ch.
