Encyklopedja Kościelna/Bolonja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Bolonja. Początek tego miasta sięga odległej starożytności; u Etrusków zwało się Felsina. Za Tarkwinjusza Starego zdobyli je Gallowie i nazwali Bononia. W czasie drugiej wojny punickiej wpadło w ręce Rzymian. Za Nerona spłonęło, ale na nowo odbudowane przez tegoż cesarza. Prawdopodobną jest rzeczą, choć nie ma dowodu historycznego na to, że pierwszy apostoł Rawenny, ś. Apolinary, założył kościół chrześcjański w Bolonji. Katalog biskupów bolońskich wymienia jako pierwszego biskupa Zamę, konsekrowanego przez Papieża ś. Djonizjusza (259—69, ob. Baron. ad. an. 272 n. 22). Baronjusz słuszną robi uwagę, że Zama nie mógł być pierwszym biskupem, ale że był pierwszym znanym. Katalog jego poprzedników mógł zaginąć w pożarze tego miasta za Djoklecjana cesarza; ponieważ Bolonja była miastem nadzwyczaj ludném, a inne miasta włoskie, naówczas nierównie mniej zaludnione, miały już swoje stolice biskupie. Według tradycji, Zama wystawił na cześć św. Piotra kaplicę, która dała początek wspaniałej i pięknej katedrze bolońskiej. Kościół boloński święci uroczystość Zamy 24 Stycz. Z późniejszych biskupów, Euzebjusz żył za ces. Gracjana i Teodozjusza, zostawał w ścisłych stosunkach ze św. Ambrożym, który, jako owoc swej mowy o panieństwie, widział jak do Medjolanu z Bolonji przybywały dziewice, pragnące poślubić Bogu swą czystość. Euzebjusz także w tym czasie (377) przybył do Medjolanu, i o nim to wspomniał św. Ambroży w swej mowie, w słowach: Adest piscator Bononiensis, aptus ad hoc piscandi genus (lib. III De virg.). Następnie św. Ambroży udał się sam do Bolonji, gdzie, jak twierdzi (Exhort. ad Virg.), z natchnienia Bożego odszukał relikwie świętych Witalisa i Agrykoli (cf. Sigonius, De episc. bonon. lib. 1). Euzebjusz z Ambrożym znajdował się na soborze, zwołanym przeciwko arjanom w Akwilei r. 381. Ś. Euzebjusza obchodzą w Bolonji 24 Wrześ. Po Feliksie (siódmy biskup), uczniu św. Ambrożego, nastąpił 4 Grud. 429 roku Petronjusz. Ur. w Konstplu, młodość przepędził w klasztorze (ob. Gennad. De viris illustr. c. 41) i był wysłany przez ces. Teodozjusza II w poselstwie do Papieża Celestyna I, w sprawie Nestorjusza. Ten Papież konsekrował go na biskupa bolońskiego, gdyż właśnie naówczas przybyli deputowani tego miasta, prosząc, aby im dać biskupa (429). Gorliwy ten pasterz wytępił w swej djecezji resztki arjanizmu. Wielka liczba kościołów winna jemu swoję fundację; jemu także przypisują wyjednanie u Teodozjusza odbudowanie miasta, na pół zburzonego od czasów Konstantyna W. Petronjusz, który um. 450 r., jest jednym z najgłówniejszych patronów Bolonji; na jego to prośby Teodozjusz II miał założyć szkołę prawa, nadzwyczaj słynną. Z jego następców 62gi biskup Henryk a Fracta (1213) był odważnym obrońcą praw biskupich. Dwukrotnie widział się w konieczności rzucenia interdyktu na miasto i urzędników, ponieważ pozwolono sobie wkraczać w jego prawa i odmówiono należnej dziesięciny. Papież Honorjusz III rozstrzygnął spór na korzyść biskupa. Tenże Papież polecił, aby nikomu nie było wolno odtąd nauczać w Bolonji, kto nie złożył egzaminu przed archidjakonem biskupa i od niego nie uzyskał pozwolenia. Ces. Fryderyk II potwierdził r. 1220 wszystkie przywileje kościoła boloń. Z tego dokumentu pokazuje się, że dobra biskupie były naówczas bardzo znaczne i że biskup, który się nazywał księciem (princeps noster) państwa, posiadał jurysdykcję cywilną i kryminalną w swojém terytorjum (castris villis etc.). Za tegoż Henryka a Fracta dwaj patrjarchowie zakonów żebrzących: śś. Dominik i Franciszek, przybyli do Bolonji i tam założyli swoje klasztory. Biskup 82gi Mikołaj Albergati (ob.). Najsłynniejszym z jego następców był kardynał Wawrzyniec, 83 z kolei biskup, ze starożytnej rodziny Campeggio pochodzący, ur. r. 1474, a od r. 1523 biskup boloń. Za jego czasów Karol V został ukoronowany przez Papieża Klemensa VII (1527), której to ceremonji asystował Campeggio, w charakterze księcia Kościoła i imperium. Um. 1539, pochowany w Rzymie, w kościele św. Marji na Trastevere. Po nim nastąpił prawy syn jego, zrodzony w małżeństwie, w jakiém zostawał przed przyjęciem święceń, imieniem Aleksander. Za niego to sobór trydencki przeniesiony do Bolonji, odbył drugą sesję w dziedzicznym pałacu Campeggiów (21 Kwiet. i 11 Czerwca 1547). Aleksander um. 1554. R. 1551 mianował go kardynałem Juljusz III. Po nim nastąpił kuzyn jego Jan Campeggio, syn senatora Antoniego-Marji. Jan był nuncjuszem papiezkim we Florencji i Madrycie za Filipa II i um. 1563. Ostatnim biskupem (95) był synowiec Pawła III, kard. Farnese, który, będąc przedtém arcyb. Neapolu i Rawenny i patrjarchą konstantynopolskim, zrezygnował te stolice i był mianowany na katedrę bolońską 1564. Umarł w rok potém. Dotąd Bolonja była biskupstwem, zależném od Rawenny, która była metropolją prowincji Emilji i Flaminji. Za 96 biskupa (Colet, wydawca Ughel. powiada, że to był 94) Gabryela Paleotti, kardyn. od r. 1565, a od r. 1566 biskupa, Bolonja którą bulla nazywa pierworodną Stolicy św., primogenita, i matką nauk mater studiorum, została podniesioną do godności arcybiskupstwa (1582), a jako sufraganie otrzymała biskupstwa Imoli, Cerwii, Modeny, Reggio, Parmy i Placencji. W Kwietniu 1586 nowy arcyb. celebrował, wraz ze swoimi sufraganami, synod prowincjonalny. Paleotti um. 1597. Jest on autorem wielu dzieł, między któremi: De sacris et profanis imaginibus; De consistorialibus consultationibus; Archiepiscopale Banoniense etc. Za jego następcy kardynała Alfon. Paleotti odżyło nieporozumienie z Rawenną, która utrzymywała, że bulla papiezka była wyjednana podstępnie (subreptitie), że stolica bolońska nie miała nigdy egzempcji, że zawsze była sufraganią rawennateńską i że wielkie krzywdy, jakie bulla wyrządziła Rawennie, unieważniają takową. Klemens VIII, w celu załatwienia sporów, oddał Imolę i Cerwię Rawennie (1604), utrzymał arcyb. bolońskiego przy jego prawach metropolitalnych i jako sufraganje dodał mu biskupstwa: kremońskie i nowo erygowane Borgo San-Donino. Z arcyb. bolońskich zostali Papieżami: Aleks. Ludovisi 1612 (Grzegorz XV) i Prosper Lambertini 1731 (Benedykt XIV). Cf. Const. Rabbii, Contin. Histor. episcopor. Bononiens. in Sigon. opp. t. IV p. 604. — Synody djecezjalne. I pod bpem Hubertem (1303—1322). Piąty następca Huberta, Beltramin Paravicinus, ogłosił jego dekrety 1341. II za biskupa Bern. de Limoges w 1374. Jego dekrety dotyczą reformy duchowieństwa. Kilka postanowień dotyczących administrowania sakr. Pokuty ob. w Bened. XIV De syn. dioec. p. VII c. 16 § l. Wpływ tego synodu zdaje się był dość znaczny, albowiem bardzo często postanowienia jego przytaczają w synodach następnych. Zenettus, biskup Sebasty i koadjutor Campeggia, kazał je wydrukować r. 1535. III pod Ludw. Ludovisi w 1622. IV za Hier. Colonny 1634. V pod Jak. Buoncompagni w 1698. VI sobór prowincjonalny odbyty pod pierwszym metropolitą Gabrielem Paleotti w 1586, w celu wprowadzenia w wykonanie dekretów trydenckich. — Uniwersytet. Początki tej instytucji, tak słynnej w katolicyzmie, sięgają czasów ces. Teodozjusza II, ale dokument, na jakim opiera się to mniemanie, jest fałszywy: jest on wystosowany do Papieża Celestyna I, r. 433, w którym już tenże nie żył, i do król. francuz. i angielskiego, Ludwika i Filipa, do Baldwina z Flandrji i t. p., jakich nie było w owym czasie (ob. Ughel, Italia s.). Możliwe wszelako, że szkoła, założona przez Teodozjusza, przetrwała i zatrzymała wykład prawa rzymskiego, i że wreszcie ta szkoła, jak inne szkoły klasztorne i prywatne, dała początek uniwersytetowi bolońskiemu (Raumer, Gesch. der Hohenstauf. VI 469; Hurter, Innoc. III 1, 15; IV 588). Prawo rzymskie, którego wykład nie ustał nigdy we Włoszech, na nowo zaczęto uprawiać starannie, skoro miasta lombardzkie przyszły do pomyślnego stanu i kiedy polityka, handel, instytucje republikańskie tych miast wymagały znajomości prawa. Pierwszym bolońskim profesorom prawa, który zyskał sławę, był Irnerjusz († 1140). Wykład jego taki zyskał rozgłos, że ściągał uczniów z całego zachodu i dał początek słynnej szkole prawa. Cesarz Fryderyk II udzielił jej na sejmie w Roncaglia (?) pierwsze przywileje, na mocy których uczniowie jej, wbrew zwykłym prawom, obejmowali trybunały specjalne. Imię tej szkoły było już naówczas tak wielkie, że ten sam cesarz polecił czterem jej członkom wyszukać i udowodnić prawa cesarskie do Włoch, i że Papiéż Aleksander III uważał uznanie ważności swojej elekcji, przez profesorów szkoły bolońskiej, jako mające stanowczą powagę w obliczu całego chrześcjaństwa (Hurter l. c.). Jednocześnie zakwitła tam i nauka prawa kanonicznego, a to, co Irnerjusz zrobił dla prawa cywilnego, benedyktyn Gracjan uczynił dla prawa kanonicznego, położywszy, przez wydanie zbioru p. t. Decretum Gratiani, pierwszą podstawę kodeksu prawa kościelnego, Corpus juris canonici (1151). Bolonja zyskała przez to sławę europejską w epoce, w której prawo kanoniczne przenikało we wszystkie stosunki społeczne i polityczne, a szkoła, w której jego wykład był prowadzony przez znakomitych mistrzów, tysiącami liczyła swoich uczniów na początku w. XIII. Wydział tedy prawny był zawiązkiem uniwersytetu bolońskiego. Chociaż uprawiano tam i medycynę pod koniec w. XII, nie napotykamy jednak doktorów tej nauki przed końcem XIII w. Około tego czasu zajmowano się także filozofją, matematyką i grammatyką. Mimo katedry teologji, jaką na żądanie św. Franciszka oddawna ustanowiono, dopiero r. 1360, na prośbę biskupa bolońskiego, Papież Innocenty VI otworzył wydział teologiczny przy miejscowym uniwersytecie. Biskupem bolońskim był naówczas Jan de Naso. Nakoniec, za jego następcy Hymenika (1361), uniwersytet doszedł swego zenitu, ściągnąwszy do siebie z różnych części Europy znakomitych profesorów. Ich katolog znajdujemy w Ughellim (p. 27). Archidjakon biskupi miał prawo nadzoru nad egzaminami i przyznawaniem stopni. Co do organizacji, ob. a. Uniwersytety i Stopnie. Podług narodowości studentów, uniwersytet dzielił się na Citramontanów i Ultramontanów. Każda z tych korporacji miała swojego rektora. Żeby zostać rektorem, trzeba było najprzód wykładać prawo przez lat 5 przynajmniej, mieć lat 25, być niegdyś studentem i nie należyć do żadnego zakonu. Studenci, wybierając rektora, zarządzali, właściwie mówiąc, sami swoją korporacją. Aby zrozumieć tę organizację, tak dziś dziwną, trzeba wziąść na uwagę, że owi studenci byli naówczas wszyscy, albo prawie wszyscy ludzie, którzy spełniali w swoim kraju rozmaite obowiązki i piastowali różne urzędy, a którzy przybywając do Bolonji, wiedzeni miłością nauki, musieli przecież także mieć pewne prawa. Mistrzowie i profesorowie byli pod władzą rektora, mogli być karani przez niego, nie mogli wykładać bez jego upoważnienia i nie mieli nawet głosu doradczego w zgromadzeniu uniwersyteckiém, chyba że przedtém byli rektorami. Sam tylko wydział teologiczny był inaczej urządzony i cały jego zarząd należał do mistrzów. Klemens V na sob. wienneńskim polecił, aby uczono w uniwersytecie języka hebrajskiego, chaldejskiego i arabskiego. Grzegorz IX, Bonifacy VIII, Klemens V, Jan XXII, przesyłali swoje dekrety do doktorów bolońskich. Ze szkoły tej wyszli Papieże: Honorjusz II, Lucjusz II, Grzegorz XIII, Innocenty IX, Grzegorz XV i Benedykt XIV, a prócz tego mnóstwo kardynałów, biskupów i prałatów. — Obecnie djecezja bolońska liczy 300,000 wiernych i 200 parafii. Oprócz katedry, Bolonja posiada 74 kościoły parafjalne, a przed kassatą zakonów 35 klasztorów męzkich, 38 żeńskich i około 70,000 mieszkańców. Cf. Ghirardacci, Istor. di Bologna; Sarti, De claris Archigymn. Bon. profes., Bonon. 1769. (Kerker). X. M-i.
