Encyklopedja Kościelna/Brixen

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom II)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[600] Brixen (Brixina, Brixino, Brixinium, po włosku Bressanone), biskupstwo w Tyrolu, dawniej Sabiona, Saeben albo Seben (ob. Bawarja), będące kiedyś pod jurysdykcją patrjarchy akwilejskiego. S. Albuin bowiem przeniósł r. 992 czy 993 swoję stolicę biskupią i kości swego poprzednika Ingenuina, z Seben, do miejscowości o dwie mile ztamtąd odległej, leżącej przy zbiegu rzek Rienz i Eisack, nazwanej Prichsna (Pressena), a darowanej Zacharjaszowi biskupowi 901 r. Prichsna podniosła się wnet do znaczenia miasta, z nazwą Brixen. Djecezja Seben-Brixen należy od r. 798 do prowincji kościelnej salzburgskiej. Obecnie djecezja Brixen dzieli się na 12 dekanatów, z których 6 należy do Voralberga. Według ostatniego obliczenia, djecezja ta ma ludności 880,000 dusz. Oprócz kapituły katedralnej, djecezja Brixen miała dwie kolegiaty, jednę zwaną im Kreuzgange w Brixen fundowaną r. 1214, zniesioną r. 1808; drugą Innichen, w okolicach dawnego [601]Aguntum, fundowaną jako klasztor r. 770 przez Tassilona II, zamienioną na kollegiatę w XII w. i przy swej erekcji wcieloną do biskupstwa Freisingen, zniesioną dwa razy od r. 1782 i przywróconą pod nową formą 1818 r. Klasztory są następujcenastępujące: kanoników regularnych w Neustift, fundowany przez błog. Hartmanna, proboszcza w Chiemsee i w Klosterneuburgu, a potém biskupa w Brixen od 1142-1164; norbertanów w Wilsen, w okolicach miasta rzymskiego Veldidena, od r. 1138; cystersów w Stams, fundowany 1272 r. przez Elżbietę, matkę nieszczęśliwego Konradyna Hohenstaufa; benedyktynów w Fiecht, pierwotnie Georgenberg, i w Marienberg r. 1146; serwitów (2 kl.), jezuitów w Innsbrucku 3 kolegja, benedyktynów, franciszkanów, (7 kl.) i kapucynów (12 kl.); 9 klasztorów żeńskich różnej reguły, oprócz sióstr miłosierdzia; które formują oddzielną prowincję dla Tyrolu i Voralbergu i mają 3 domy w djecezji brikseńskiej: w Innsbrucku, Zams i Imst, tudzież 15 filji. Do sekularyzacji (1803 r.) biskupi brikseńscy byli książętami państwa, posiadali w Tyrolu terrytorjum, które w czasie zniesienia księstwa mogło liczyć 26,000 mieszk. Dziś jeszcze biskupi Brixenu noszą tytuł księcia. Pierwsze ślady ich władzy doczesnej spotykamy za Karlowingów. Zacharjasz, bp. z Seben, udał się r. 907 z wojskiem swojém, za Ludwikiem IV, na wyprawę przeciw Hunnom i zginął na polu bitwy. Cesarz Fryderyk I dał 1179 r. biskupowi Henrykowi III prawo bicia monety i inne przywileje książęce. Zatargi z książętami Tyrolu i z kapitułą, wielce obstającą za swojém prawem, wojna chłopów, która rozciągnęła swoje spustoszenia aż do Tyrolu, a przedewszystkiém trudność wykonywania urzędu pasterskiego w tych parafjach, pooddzielanych urwistemi i przepaścistemi górami, przeszkadzały bardzo biskupom w ich apostolskiej pracy. Wszakże wytrwałością swoją przyprowadzili oni pomału djecezję do tego świetnego stanu, pod względem wiary i moralności, w jakim się dziś znajduje. Z pomiędzy synodów djecezjalnych, historycznie pewnych w r. 1278, 1296, 1317, 1419, 1473, 1489, 1511, 1528, 1540, 1565, 1570, 1603, 1710, 1768, najzbawienniejszym był odbyty r. 1603 pod Andrzejem Spaurem (1601—1613). Wyborne ustawy tego synodu wydrukowano r. 1604, a następnie r. 1679, 1729 i 1768. Djecezja brikseńska miała do początku XVII w. swój własny brewiarz i mszał. Kardynał Melchjor de Meckau, bp. brikseński (1489 —1509), kazał wydrukować ten mszał i brewjarz r. 1489, oraz rytuał (obsequiale) pochodzący od Mikołaja z Kuzy. Rytuał ten (1500, 1560) posłużył do wydania bardzo nauczającego rytuału: Sacerdotale Brixinense, 1609. Po staranném opracowaniu, książka ta rozdzieloną została na dwa wyborne dzieła: Cantus Gregorianus, item ritus sacri observandi in praecipuis functionibus, Brixinae 1807 in 4-o, i Manuale sacrum ad usum sacerdotum dioec. Brixinensis, in 8-o tamże 1811, 1827. Z pomiędzy biskupów briks. do znakomitszych należą: Popo (ok. r. 1039—1048), został Papieżem pod imieniem Damazego II; kardynał Mikołaj Kuza (1450—1464); kardynał Krysztof Madruzz (1542—1578), jednocześnie b. trydencki; Józef hr. Spaur (1779—1791). Cf. Jos. Reschii, Annales Sabionenses t. I 1755 (właściwie 1757), t. II 1759, t. III 1767; F. A. Sinnacher, Beiträge zur Gesch. d. bisch. Kirche Säben und Brixen, 9 t. Brixen 1821—1834. (Häusle).

.