Encyklopedja Kościelna/Budny Szymon
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Budny Szymon, słynny pastor kalwiński, później socynjanin, urodził się prawdopodobnie na Litwie, uczył się zaś w akademji krakowskiej. Skoro Mikołaj Radziwiłł Czarny ogłosił się publicznie kalwinem i nakłonił do zmiany religji żonę i wielu domowników, powołał Budnego na pastora do świeżo założonego zboru helweckiego w Klecku. Dopomagał on gorliwie Radziwiłłowi do krzewienia zasad nowej wiary, zatém, w myśli rozszerzenia tejże pomiędzy ludem, przetłumaczył Katechizm Lutra na język ruski. Niezadowolony z dokonanego przekładu Biblji przez dyssydentów pińczowskich, znanej pod nazwą radziwiłłowskiej, lub brzeskiej, Budny wziął się do tłumaczenia, zachęcony przez innych protestantów, mianowicie przez dawnego towarzysza i przyjaciela Macieja Kawieczyńskiego, starostę nieświeżskiego. Ukazanie się nowego przekładu Biblji przypadło w czasie pozornego połączenia się kilku sekt protestanckich, mianowicie lutrów, kalwinów i braci czeskich, w celu zjednoczenia sił i skuteczniejszego oporu przeciwko katolickiemu Kościołowi. Zapowiedziane zjednoczenie wyznań było niemożebne. Nie wątpili o tém dysydenci, zebrani na synodzie w Sandomierzu. Głównie więc pomieniona wyżej myśl polityczna skłaniała ich do chwilowego zawieszenia sporów, oraz do przełożenia projektów ugody. W szeregu przeciwników, z którymi żadnej nie chciano mieć łączności, byli arjanie, czyli antytrynitarze. Budny, podobnie jak wielu innych wyznawców nauki Lutra lub Kalwina, uległ wpływowi Jerzego Blandraty (ob.). Mistrz ów, równie jak jego uczniowie, ukrywali się z początku z arjańskiemi zasadami. Blandrata uprzejmie przyjęty przez Mikołaja Radziwiłła, rozsiewał potajemnie nową naukę na Litwie i pociągnął kilku głośniejszych ministrów kalwińskich, w tej liczbie Budnego, który po wydaniu swego przekładu Biblji w Nieświeżu, jawnie wystąpił jako apostoł nowej wiary. Radziwiłł, jakkolwiek tolerował arjanów, nie mile przyjął wiadomość o odstępstwie swego ministra. Budny musiał szukać innego możnego protektora. Znalazł go w osobie Jana Kiszki, krajczego litewskiego, starosty żmudzkiego. Tu wystąpił w dziełach polskich i łacińskich z zupełnie nowém wyznaniem wiary. Zasady przez niego głoszone oburzyły niemniej protestantów, jako i katolików. W lat cztery po wydrukowaniu Biblji w Nieświeżu, wydał Nowy Testament (w Łosku 1574 r.), w którym dowolnie rozmaite poczynił odmiany; następnie pisał dzieła treści polemicznej, mianowicie o Trójcy Św., w których usiłował znieść wiarę w naturę boską Chrystusa Pana. W skutek pomienionego wyznania, dyssydenci, zgromadzeni na synodzie w Łucławicach 1582 r., potępili naukę Budnego i odsądzili go od obowiązków duchownych. Dzieła jego ogłaszane były drukiem w porządku następującym: najprzód w ludowym ruskiém narzeczu: 1) O oprawdenii hriesznaho czełowieka pred Bohom, knyszka S. B., Nieświż 1562. 2) Katychijsis, to jest nauka starodawnaja chrystianskaja od swiatoho Pisma dlia prostych liudiej jazyka ruskoho w pytaniach i otkazach sobrana, Nieświż 1562 r. — 3) Biblia. To jest księgi Starego i Nowego Przymierza, z nowu z języka Ebreyskiego, greckiego y łacińskiego na polskie przełożone, od Simona Budnego. Na końcu: „Drukowano w drukarni y nakładem godney pamięci pana Macieia Kawieczyńskiego, starosty nieświskiego. A skończono za pilnym staraniem (po śmierci iego) y nakładów dołożeniem braciey jego, pana Hektora i pana Albrychta Kawieczyńskich, przes Daniela drukarza z Łęczyce. R. od Nar. Syna Bożego 1570, mies. Czerwca 15 d.“ Zakończenie to wypisane dosłownie z egzemplarza znajdującego się w bibl. hr. ord. Krasińskiego w Warszawie; na egzemplarzu zaś znajdującym się u wydawcy Encyklopedji kośc. zakończenie różni się tylko datą 1572 roku. Jeżeli nie znaczy to drugiego wydania, to przynajmniej przekonywa, że ostatnie karty były później przedrukowane. — Budny zajął się drugim przekładém Nowego Testamentu, który wydał nakładem Jana Kiszki 1574 r. (ob. opis u Wiszniewskiego, Literatura VI 583—589). Tamże drukował jednocześnie: Libellus de duabus naturis in Christo, 1574, i Refutatio argumentorum Mart. Czechovich, quae pro sententia sua, quod homini Christiano non liceat magistratum politicum gerere, in Dialogis suis proposuit, Losci 1574, apud Jo. Karcan. Pierwsze z tych zbijał Josias Simler, szwajcar, w dziele: Assertio orthodoxae doctrinae de duabus naturis Christi Servatoris nostri, opposita blasphemiis et sophismatibus Sim. Budnaei in Lithuania evulgatis, Tiguri apud Froschover 1576. Następnie ukazało się Budnego dzieło O przedniejszych wiary chrześciańskiej artykułach t. j. o Bogu jedynym, o Synu jego i o Duchu św. wyznanie .. Ktemu obrona tegoż wyznania i t. d., w Łosku 1576 r. Występowali przeciw zasadom głoszonym w tém dziele: Marcin Białobrzeski, bp kamieniecki, i Stanisław Zdzieszek Ostrowski, opat przemętski. Budny ogłaszał w dalszym ciągu drukiem: O furjach albo o szaleństwach francuzkich, to jest o straszném a niesłuszném admirała Kastylliońskiego i innych zacnych mężów zamordowaniu, przekład na język polski, druk. w Łosku 1576 r.; następnie: O urzędzie miecza używającym wyznanie Zboru Pana Chrystusowego, który w Litwie; z Pisma św. krótko zebrane, 1583. Podobno znajduje się jeszcze inne wydanie tego dzieła. Okoliczności dalszego ciągu życia Budnego oraz jego śmierci zupełnie są nieznane. Reszka Stanisław (De atheismis et phalarismis evangelicorum, p. 72) podaje, że Budny, otoczony pewnego razu przez żołnierzy króla Stefana, powracających z wojny, i wezwany przez nich, aby wyrzekł się swych błędów, odprzysiągł się na klęczkach i przyrzekł wrócić na łono katolickiego Kościoła. W. Ch.
