Encyklopedja Kościelna/Cezary Arelateński

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[207] Cezary, łac. Caesarius, franc. Césaire, święty (27 Sierp.), arcybp w Arles, Caesarius Arelatensis; ur. ok. r. 470, w okolicach miasta Châlons nad r. Saône, † 542 r. W dziecinnych jeszcze latach odznaczał się szczególném miłosierdziem ku biednym; zdarzało się, że rozdawszy ubogim odzież swoją, prawie nagi wracał do domu. W 18 roku życia od św. Sylwestra, bpa z Chalons, otrzymał tonsurę, poczém wkrótce udał się do słynnego klasztoru w Lerins, gdzie opat Porcarius zrobił go nadzorcą zapasów zakonnych. Uwolniony po niejakiem czasie od tych obowiązków, oddał się wyłącznie modlitwie i czytaniu ksiąg św., z czém łączył dziwną wstrzemięźliwość od jadła, używając na zaspokojenie głodu w ciągu tygodnia jednej tylko porcji, podawanej zakonnikom w niedzielę. Tak wielka surowość życia nadwerężyła siły C. i opat wysłał go dla poprawienia zdrowia do Arles, gdzie bp, św. Eonjusz wyświęcił C. ua djakona i prezbytera, a następnie powierzył jego pieczy jeden z pobliskich klasztorów. W 3 lata potém umarł bp Eonjusz, polecając Cezarego na swego następcę duchowieństwu i mieszkańcom Arelatu, oraz królowi wizygockiemu, od którego wówczas prowincja ta zależała. Pomimo oporu, C. wyniesiony został na biskupstwo Arelatu (502) i w tym charakterze rozwinął prawdziwie apostolską gorliwość, nie porzucając poprzednich praktyk ascetycznych. Za jeden z pierwszych obowiązków biskupich uważał C. tłumaczenie słowa Bożego. Dla tém lepszego więc spełniania powinności pasterskiej, jak niemniej dla własnego umocnienia w wierze, z całą gorliwością oddał się czytaniu Pisma św. i Ojców. W każdą niedzielę i święta miewał nauki, niekiedy i w dni powszednie; jeżeli zaszła jakaś pod tym względem przeszkoda, zastępowali go kapłani lub djakoni, albo przynajmniej czytano ludowi Ewangelję i homilje. C. zwykle upominał słuchaczów swoich, aby tém, czego się dowiedzieli w kościele, dzielili się z pozostałymi w domu, chorymi lub kalekami; niekiedy po skończonej nauce zadawał obecnym pytania, dla dowiedzenia się, jaki odnieśli pożytek; toż samo czynił z duchownymi po czytaniu, które zawsze po obiedzie miało miejsce. Rozdawał swoje nauki do odczytywania w domu; wielką ich ilość posyłał innym biskupom Gallji, Włoch i Hiszpanji. Gorliwie wspierał ubogich, zakładał dla nich przytułki, krzewił życie zakonne: wystawił dwa żeńskie klasztory. Dla chorych założył ogromny szpital i kościół, zaopatrzył ich we wszystkie potrzeby. Ze szczególném zamiłowaniem pracował nad wyzwalaniem jeńców i w tym celu wszelkich wygód sobie odmawiał, a nawet, w razie konieczności, nie szczędził ozdób i naczyń kościelnych: „przecież Zbawiciel, mawiał Cezary, ostatnią ucztę odbył nie [208]przy kosztownych naczyniach, i siebie samego, jako wykup rodzaju ludzkiego, ofiarował; obawiać się niekiedy należy, aby wykupiony przez Chrystusa człowiek razem z wolnością wiary nie utracił.“ Ganiącym jego postępowanie zwykł był odpowiadać: „chciałbym wiedzieć, czy oni, gdyby się przypadkiem do niewoli dostali, wzięliby mi za złe, gdybym ich w podobny sposób na wolność wydobył.“ Wiele jednakże musiał wycierpieć od Wizygotów, w skutek poduszczeń nieprzyjaznych sobie ludzi. Najpierw król Alaryk kazał go wypędzić do Bordeaux, na podszepty dworaków, podejrzywających Cezarego o zamiar oddania Arelatu Burgundom; po wykazaniu się wszakże niewinności, wrócić mu pozwolił. W czasie oblężenia miasta Arles przez Franków i Burgundów, od arjanów i żydów miejscowych w więzieniu był trzymany. Kiedy Arelat przeszedł pod panowanie Ostrogotów, C. oskarżony przez nieprzyjaciół, stawiony został w Rawennie przed królem Teodorykiem, na którym sam widok świątobliwego biskupa tak silne wywarł wrażenie, że bez wszelkich dalszych objaśnień natychmiast go uwolnił. Wtedy korzystając ze sposobności, udał się C. do Rzymu, gdzie od Papieża Symmacha otrzymał paljusz, a zarazem zatwierdzenie rozdziału prowincji arelateńskiej i wienneńskiej. Później nadał mu Papież wikarjat apostolski. Cezary um. 542 r. Nauką i świątobliwością zjednał sobie wielki wpływ między współczesnymi biskupami, a wpływu tego używał na przywrócenie karności kościelnej i utrzymanie wiary. Widać to z synodów prowincjonalnych, na których albo prezydował sam, lub jako zaproszony uczestniczył. Pierwszym z nich był synod w Agde r. 506 (concilium agathense; akta ob. ap. Mansi Concil. t. VII s. 323, Hardouin, Concil. t. II s. 997); drugi w Arles r. 524 (akta ap. Mansi VIII 626. Hardouin II); oba pod prezydencją św. C. odbyte. Kanony obu tych synodów, o karności kościelnej, wielkiej używały powagi i weszły do zbiorów Gracjana (ob.) i Burcharda (ob.). Cf. Hefele, Conciliengeschichte § 222, 237). Prezydował na synodzie w Carpentras (Carpentoracte, w Gallji narbonneńskiej) r. 527, gdzie postanowiono, aby dochody parafialne w całości zostawały przy duchowieństwie na parafiach się znajdującém, i żeby biskup nic sobie z nich nie zatrzymywał, jeśli jest dostatecznie uposażonym (porówn. tej Encykl. II 161). Na synodzie prowincji wienneńskiej w Valence (Valencia) r. 529, św. Cezary wiele się przyczynił do potępienia błędów semipelagjańskich. Dla słabości nie mógł być tam wprawdzie obecnym; posłał jednak kilku biskupów w zastępstwie i djakona swego Cyprjana. Akta tego synodu zaginęły. Przed tym synodem odprawił (3 Lipca 529 r.) swej prowincji synod w Orange (Arausio; syn. arausicana II; akta ap. Mansi VIII 712), gdzie także ułożone zostały kanony dogmatyczne przeciw semipelagjanom, potwierdzone później przez Pap. Bonifacego II. Z kanonów tych ułożono Capitula 19 s. Augustini, wyświetlające naukę o wolnej woli i łasce (Hefele op. c. § 242). W 4 miesiące po synodzie w Valence, znów św. C. zebrał biskupów swej prowincji na synod w biskupiém mieście Vaison (vicus vasensis) r. 529, gdzie z nimi uchwalił kilka postanowień: o wychowaniu duchowieństwa, o nauczaniu wiernych, o zjednoczeniu z Głową Kościoła i o dodawaniu w doksologji (ob.) tych słów: Sicut erat in principio i t. d. (akta ap. Mansi VIII 725. Hardouin, II 1015. Cf. Hefele op. c. § 243). Z dzieł św. C. mamy: 1) Homiliae XIV i Opuscula w Biblioth. max. Patrum. t. VIII; w Gallandii Biblioth. t. XI; 2) Sermones w Opera s. Augustini, ed. [209]Benedictin. t. V; 3) Epistolae; 4) Regula ad monachos i ad virgines, i Exhortationes, wydał Holstenius (tej Encykl. II 145.). Zaginęło pismo De gratia et libero arbitrio, przeciw Faustowi, w obronie nauki św. Augustyna pisane (Gennadius, De scriptorib. eccl. § 86). Razem dzieła wszystkie ap. Migne, Patrol, lat. t. 67. Wspomniany już Cyprjan, djakon, później bp w Toulon, opisał żywot św. Cezarego, wspólnie z Firminem i Wiwencjuszem, biskupami, z kapłanem Messjanem i djakonem Stefanem ok. r. 549. Żywot ten (Vita s. Caesarii) ob. ap. Barralis, Chronologia Lirinen., Lugd. Bat. 1613; ap. Mabillon, Acta. ss. ord. s. Ben. saec. I append.; ap. Bolland. Acta SS. August, t. VI. Cf. Trichaud, Hist. de s. Césaire, Arles 1853; Oudin, Comment. de scriptorib. ecl. t. I p. 1339. — 2. C. Piotr, cysters z klasztoru II Heisterbach (Caes. Heisterbacensis), w djecezji kolońskiej, gdzie żył ok. r. 1199; był magistrem nowicjuszów i przeorem, † r. 1240. Napisał De miraculis et visionibus sui temporis, seu Dialogi miraculorum (ap. Tissier, Biblioth. Cisterc. t. II; ostat. wyd. ed. I. Strange, Coloniae 1850—51 2 v. Index in Caesarii Heisterbac. Dialogum, ed. Strange, Confluentiae 1857), gdzie opisał cuda swego czasu; jest to jeden z najbogatszych zbiorów ówczesnych legend i faktów życia mistycznego; lecz że C. nawet w opisywaniu naturalnych rzeczy wiele przesadził, z tego powodu i w opisie cudów nie zawsze na wiarę zasługuje. Daje wybornie poznać wewnętrzny stan klasztorów w XII w. i w ogóle życie ówczesnego społeczeństwa w okolicach Renu. On pierwszy zmyślił bajkę, jakoby przy oblężeniu miasta Béziers (1209), podczas wojny z albigensami w południowej Francji, Arnauld (v. Amalryk) z Villeneuve, opat cystersów, legat papiezki i dowódca wyprawy, wyrzekł te słowa do oblegających: Caedite eos, novit enim Dominus qui ejus sunt (Djalog. mirac. dist. V c. 21). Oudin (ob. Comm. de script. eccl.) ze złośliwością apostaty, taki o nim sąd wydaje: Quam simplex fuerit C. in credendo, quam facilis in fabulis scripto consignandis, nullus negabit, qui ejusmodi monachalem farraginem legerit; nullus leget qui non impense ad tantas fabulas riserit. Podobnież inni (ap. Tamizey de Larroque, w Revue des quest. histor. 1866 I 179). C. zebrał także spis biskupów kolońskich, od r. 94 do 1230, z krótkiemi o nich notatkami (Catalogus arhieppor. Coloniensium; ap. Boehmer, Fontes rer. German. II 271..); opracował Vitam s. Engelberti archiep. Colonien. (1204—1225 libri III, wyd. Gelenius, p. t. Vindex libertatis eccles. s. Engelbertus. Colon. Agrip. 1633; Boehmer, op. c. wydał tylko księgę I i II); Vitam s. Elisabeth († 1231) uxoris Ludovici Pii, landgravii Hessiae (wydane tylko fragmenty ap. Montalembert, Leben. d. heil. Elisab., a. d. franz. übers. von I. Ph. Städtler, 2 wyd. Aachen 1845); De abbatibus prumiensibus (w rękopiśmie). Cf. M. Kaufmann, C. v. H. Ein Beitrag zur Kulturgesch. des 12 u. 13 Jahrh., Cöln 1850; Pertz, w Abhdlungen d. berlin. Akad. 1855.  X. W. K.