Encyklopedja Kościelna/Erdösi Jan
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom V) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Erdösi (Sylwester) Jan, węgierski gramatyk, tłumacz Pisma św. i poeta. Nazwisko Erdösi jest węgierskiém tłumaczeniem imienia Sylwester. Ur. 1508 r. w hrabstwie siedmiogrodzkiem Szathmar, tytułował się jednak Węgrem (Pannonius lub Hungarus). W 19 roku życia wysłany do akademji krakowskiej (gdzie już r. 1493 Węgrzy mieli swoją bursę), przykładał się szczególniej do języków: łacińskiego, greckiego i hebrajskiego. Po 2 lub 3-letnim pobycie wrócił do kraju i ożenił się. Żona umarła mu przy wydaniu pierwszego syna na świat, a E., szukając w nauce pociechy, z tem większem zamiłowaniem oddał się filologji. W tym celu udał się do Wittenbergi (1533), na kursa języków starożytnych Melanchtona, ale nie zaraził się luteranizmem, jak chcą protestanci. Jedynym bowiem dowodem skłonności Erdösi’ego do luteranizmu mają być słowa Melanchtona do hr. Tomasza Nadasdy: „Jana też Sylwestra, człowieka uczonego, waszej wysokości polecam.“ Lecz słowa te dowodzą tylko przychylności mistrza dla ucznia, a nadto nie znajdują się w wydaniu listów Melanchtona przez Bretschneidera (Corpus Reformator. III 418). Z Wittenbergi wrócił E. do Węgier. Nadasdy, założywszy w dobrach swych (Nowy Sziget) szkołę i drukarnię, zarząd ich powierzył Erdösi’emu r. 1536. Tu Erd. pierwszy wydał Grammaticam hungaro-latinam in usum puerorum recens scriptam, Joanne Sylvestre Pannonio autore (wyd. 2e przez Kazinczy r. 1808 i 3e przez F. Foldy r. 1866). W prawdzie, na 70 lat przedtém, sławny ze swych poezji biskup pięcio-kościelny Jan III Cesinge ułożył już gramatykę węgierską; lecz to zasługi Erd. nie zmniejsza, bo nie znając pracy Cesingego, sam zbadał własności języka Madziarów, ustalił ortografię i położył zasadę, że język węg. należy do semityckich, i sam do zrozumienia jego prawideł zastosowywał prawidła języka hebrajskiego. Drukowana ta Gramatyka jest tylko częścią obszerniejszego dzieła, które Erd. przygotował do druku, lecz nigdy nie wydał. We dwa lata po Gramatyce (t. j. 1541 r.), w tejże drukarni wyszedł cały Nowy Test., na język węgierski z greckiego i łacińskiego przełożony. Dzieło to jest nietylko pierwszym drukowanym przekładem węgierskim, ale też i najdawniejszą książką, która z drukarni węgierskiej i w języku węgierskim wyszła. W tłumaczeniu tém nie ma nigdzie ani śladu tendencji protestanckich. Niedługo potém (ok. 1544) Erd. powołany został na profesora języka hebr. przy uniwers. wiedeńskim. Na tem stanowisku wydał odezwę poetyczną do książąt chrześc., powołując ich do wojny przeciw Turkom (De bello Turcis inferendo elegia, 1544, Viennae Austr. ap. I. Syngrenium), i wiersz żałobny na śmierć ces. Anny. Ostatnią pracą jego był wiersz Żałoba wiary (Querela fidei ad Ser. Ferdinandum, ibid. 1551 ap. I. Caro). Jest to skarga, którą napisał E. z powodu rabunku, jakiego chłopi zfanatyzowani dopuścili się na jego majątku, mszcząc się za jego gorliwość w wierze. Jaki skutek odniosła ta skarga, nie wiadomo. Nie wiadomą jest także data śmierci Erd. Z poezji węgierskich przechowała się tylko pieśń jego na uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. E. ułożył ją na wzór łacińskiego Surrexit Christus hodie i innych średniowiecznych hymnów. Po każdej strofie powtarza się zwrotka tłumaczona z antyfony: Haec dies, quam fecit Dominus: exultemus et laetemur in ea. Luteranie węgierscy zwykli ją w swych kancjonałach drukować, lubo jest to pieśń czysto katolicka. Cf. Danko, J. Sylwester Pannonius (Erdösi), Prof. der hebr. Sprache etc. Leben, Schriften, und Bekenntniss, Wien 1871. X. W. K.
