Encyklopedyja powszechna (1859)/Aberracyja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Aberracyja |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Aberracyja, (z łacińskiego ab od, i errare błądzić), tak nazywa się w astronomii odległość kątowa pomiędzy miejscem, na którem ciało niebieskie dostrzegamy, a miejscem w którem się ono w rzeczy samej znajduje; wynosi ona niekiedy do 20 sekund, a jest skutkiem biegu rocznego ziemi około słońca i ruchu światła. Promienie światła wychodzące lub odbite od jakowego ciała, padając na oko sprawiają widzenie tegoż przedmiotu w takim kierunku, w jakim do oka dochodzą. Wystawmy więc sobie gwiazdę stałą, na którą patrzymy z ziemi, będącej w ruchu dla nas niewidocznym i przypuśćmy, że promienie światła od gwiazdy znajdującej się w płaszczyźnie ekliptyki padają prostopadle do kierunku drogi, którą ziemia przebiega, w takim razie, podobnie jak w równoległoboku sił (ob.), promień światła dochodzi oka patrzącego według linii prostej, łączącej końce ramion kąta prostego, z których jedno jest promieniem ekliptyki w kierunku którego gwiazda się znajduje, a drugie jest odległością przebieżoną przez ziemię w czasie potrzebnym dla światła na przejście po tymże promieniu. Że zaś światło przebiega średni promień ekliptyki w 49'2', a w tym czasie ziemia po swojej ekliptyce przebiega 20, 253, więc w tym przypadku promień światła, pochodzący od gwiazdy, dochodzi do nas pod kątem 20, 253, który tworzy z liniją, łączącą ziemię z gwiazdą i z tej przyczyny gwiazdę widzimy w odległości kątowej 20, 253 od miejsca zajętego przez nią na niebie. Lecz gdy ziemia zbliża się lub oddala w kierunku prostym od gwiazdy, to jest kiedy droga ziemi jest przedłużeniem linii prostej łączącej ziemię z gwiazdą; wtenczas takiego zboczenia w położeniu gwiazdy być nie może, i w tenczas widzimy gwiazdę w tem miejscu, w którem się ona w rzeczy samej znajduje. W takim razie kąt aberracyi jest 0. W położeniu gwiazd pośredniem pomiędzy pierwszem i ostatniem, kąt ich aberracyi jest pośredni między 0 i 20, 253. Bliższe zastanowienie się nad tem zjawiskiem doprowadza do następujących wniosków: 1) gwiazdy stałe znajdujące się na płaszczyźnie ekliptyki w ciągu roku opisują liniję prostą, rozchodzącą się na prawo i lewo względem miejsca ich znajdowania się; 2) gwiazdy znajdujące się w biegunach ekliptyki w ciągu roku zdają się opisywać koła, których środkami są miejsca, w których one znajdują się; nakoniec, 3) gwiazdy położone pomiędzy biegunami i płaszczyzna ekliptyki zdają się opisywać elipsy około miejsca ich znajdowania się. Ze wszystkich odkryć, dokonanych w astronomii w XVIII wieku, najważniejszem jest odkrycie Aberracyi gwiazd, którego dokonał uczony anglik Bradley, pracując z pomocą Samuela Molineux 1727 r. nad oznaczeniem rocznej paralaxy (ob.) wielu gwiazd stałych. Aberracyja jest jednym więcej dowodem biegu rocznego ziemi około słońca i stwierdza prędkość światła oznaczoną przedtem przez duńskiego astronoma Römera. — Aberracyja w optyce oznacza rozproszenie promieni światła wychodzących od punktu świecącego, które przechodząc przez szkło soczewki, lub odbijając się od zwierciadła nie schodzą się z sobą w jednym punkcie, t. j. w ognisku, lecz rozchodzą się na małą przestrzeń około niego i wydają obraz niezupełnie wyraźny. Dwie są przyczyny tego zjawiska: 1) kulistość soczewek lub zwierciadeł i 2) rozmaita załamliwość promieni światła. Pierwsza ztąd pochodzi, że promienie światła padające na rozmaite miejsca powierzchni soczewki lub zwierciadła pod rozmaitemi kątami, nie mogą się zebrać po przejściu pierwszej a odbiciu od drugiego w jednym punkcie; druga zaś zależy na tem, że wiązka światła przechodząc przez ciało takie, jak szkło narzędzi optycznych, rozkłada się na promienie rozmaitych kolorów które nie jednakowo się załamują, dają kilka obrazów rozmaitych kolorów i wielkości, następujących po sobie. To ostatnie zjawisko ma miejsce tylko w soczewkach, zwierciadła z natury swojej tego nieprzedstawiają. J. P-z.
