Encyklopedyja powszechna (1859)/Adwokat
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Adwokat |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Adwokat, od wyrazu łacińskiego advocare, wezwać; oznaczał radcę prawnego, Jurisconsultus, do sprawy lub jakiej czynności sądowej przez stronę wezwanego, aby w jej imieniu w sądzie stawał, wnioski czynił, bronił i inne czynności sądowe za nią odbywał. Początek Juris albo Jure-consultów sięga pierwszych wieków Rzymu. Powstali oni z patrycyjuszów, którym nadano jus patronatus, prawo ojcowskie nad plebejuszami, którzy codziennym opatrywaniem swych potrzeb zatrudnieni, nie mieli czasu nabierać znajomości przepisów prawa, ani spraw swoich pilnować. Wybierał sobie przeto plebejusz jakiego patrycyjusza,żeby mu rad prawnych udzielał i czynności prawne za niego odbywał; przezco patronus od pater, jakoby ojciec, nabierał powagi, poszanowania, części od plebeja klijentem, od wyrazu colens, colere, czcić, zwanego. Później i kolonije rzymskie i miasta sprzymierzone, a nawet narody, obierały sobie w Rzymie patronów z patrycyjuszów i z senatorów; wreszcie, każdy niemal stan zatrudnienia czy to kupieckiego czy rzemieślniczego, cech, zwykł był przybierać sobie jaką rodzinę patrycyjuszowską za patrona, jako orędownika swego. Z początku obowiązek patronów był tylko zaszczytnym, później i patronat w miejsce zaszczytu przynosił znakomite korzyści pieniężne: nadużycia w tej mierze ustawami ograniczane być musiały; zwłaszcza gdy już nie owym klijentom pierwotnym, ale każdemu kto tylko wezwał a sowicie zapłacił, a nawet obydwom w sprawie przeciwnikom rad udzielali. Zmienił się więc zaszczytny ów kiedyś patronat na płatnego, honoraryjum biorącego, niby to pro honore wynagradzanego radcę prawnego, jureconsultus, który i rad prawnych udzielał i sprawy prowadził i w sądach za stronę stawał, podług tego, jak był wezwany, advocatus, od klijenta. Ztąd pozostała u nas aż dotąd nazwa Adwokat, patron, klijent. Mecenas bowiem znaczył opiekującego się biednemi klijentami. — W wiekach średnich, kiedy w Niemczech, pod wpływem prawa rzymskiego i kanonicznego, zaprowadzono po wszystkich prawie sądownictwach procedurę na piśmie, i kiedy na sejmie cesarstwa niemieckiego w roku 1495 zatwierdzoną została, tworzyła się różnica między Adwokatami wyższych i niższych sądownictw. Więcej jeszcze rozmnożyły się różne Adwokatów gatunki, z zaprowadzeniem w rozmaitych państwach i księstwach niemieckich różnorodnych i oddzielnych sądownictw. We Francyi dzielą się na avoué, (ob), których obowiązki zbliżają się więcej do czynności prokuratora, z wolnością wszakże obrony sądowej; tudzież na właściwych Adwokatów, avocat, czyli obrońców sądowych. Ci ostatni składają osobną korporacyje, której prezydent, batonnier zwany, corocznie wybierany jest przez radę towarzystwa Adwokatów, conseil de discipline. Cały stan Adwokatów we Francyi ma ogólną nazwę barreau, od kratek przed któremi zasiadają w sądach. Dekret z dnia 22 Marca 1852 roku ostatecznie określił znaczenie i prawidła tego stanu. Chcący być Adwokatem, musi mieć stopień licencyjata prawa, odbyć praktykę trzyletnią (stage) i bydź zapisanym na listę (sur le tableau), układaną przez radę nadzorczą. Przysięgę wykonywa w sądzie apellacyjnym. Wszystkie posady avoues i większa cześć adwokackich są sprzedawane. Adwokaci we Francyi stają w sądach z nakrytą głową. W Anglii Adwokaci dzielą się na barristers (ob.) i attorneys (ob.). Pierwsi mają wyłączne prawo obrony spraw przed sądami. Z ich grona wybierani są najwyżsi urzędnicy jako to Attorney general, Solicitor general (prokurator generalny), Sergeants at low (prokuratorowie generalni) i sędziowie; sam nawet lord kanclerz mianowany być powinien z pomiędzy barristerów. Aby otrzymać ten tytuł, trzeba być lat pięć członkiem korporacyi Adwokatów, zwanej Jnus of court, a trzy lata, jeżeli kandydat otrzymał stopień naukowy w uniwersytecie angielskim lub irlandzkim. Zwykle wymagają aby kandydat cztery razy w ciągu terminu sądowego (terms) jadał obiad w sali stowarzyszenia; a że trzeba przynajmniej dwanaście terminów (każdy trwa blizko trzy tygodnie), zatem dopiero po 48 obiadach korporacyjnych, może być przyjętym w poczet barristerów. Attorney jest pośrednikiem miedzy stroną a barristerem, który jej broni na zasadzie instrukcyi napisanej przez pierwszego. Attorney musi poprzednio odbywać praktykę pięcioletnią u adwokata tegoż tytułu. W r. 1836 ustanowioną została kommissyja do słuchania examinów kandydatów na stopień Adwokata. — W całej Słowiańszczyznie, w pierwszych wiekach, każdemu wolno było osobiście bronić w sądzie swej sprawy. Gdy z czasem sądownictwo stało się zawiłem, weszło we zwyczaj, że strony wybierały sobie obrońcę, lub sąd mu go wyznaczał. U Węgrów wolno było oskarżonemu stanąć w sądzie przez zastępcę; ale powód koniecznie musiał stawić się osobiście. W sądach duchownych samych tylko krajowców do obron sądowych dopuszczano. Postanowiono, ażeby więcej nad czternaście spraw na raz jeden obrońca nie podejmował się, i ażeby gdy te odrobi, wtedy dopiero przyjmował nowe sprawy. Czesi odróżniali plenipotenta, ogólnie doprowadzenia spraw ustanowionego, od Adwokata, rzecznika, czyli sądowego obrońcy, ustanowionego na raz jeden. Gardłem karano obudwóch jeżeli się zmówili na oszukanie strony, która im prowadzenie sprawy powierzyła. Więcej nad taxę nie powinien był brać Adwokat. Połowę tego co mu się z prawa należało od stron za trudy i prace, zwrócić musiał, jeżeli przegrał sprawę. W Czechach był zwyczaj, że kto nie liczył w swym rodzie prawnika, upraszał sądu aby tego lub owego z sędziów (panów) wyznaczono mu na doradzcę, jak ma bronić swej sprawy. Uproszony o radę nie mógł zasiadać w komplecie, gdy taż sprawa przyszła pod rozwagę sądu. — W Polsce zwano Adwokatów pospolicie Patronami (tak ich nazywa i Ordynacyja Trybunału z r. 1726). Patronom, którzy wykonali przysięgę w sądach najwyższej instancyi, dodawano zwykle tytuł Mecenasów. Obrońców przy trybunale nazwano w r. 1764 Mecenasami. Patronów i wszystkich w ogólności adwokatów, z ich podwładnymi, dependentami, aplikantami, kancel-larzystami, nazywano Palestrą (ob.) nakształt francuzkiego barreau. Już Statut Wiślicki każę stronom mieć patronów. Za Jana Olbrachta, doktorowie prawa bywali patronami. W epoce Jagiellońskiej, przed trybunałem, sądami ziemskiemi i grodzkiemi stawający patron, musiał bydź koniecznie szlachcicem. We wszystkich innych sądach, nie wyłączając sejmowego, mogli występować ludzie nieszla-checkiego stanu. Prawa litewskie wymagały, aby patron był koniecznie po-sessyjonat; prawa zaś koronne zastrzegały, aby nie był żołnierz. Patron wykonywał przysięgę. W trybunale nie mogło być więcej obrońców jak trzydziestu, w as-sessoryi dwunastu, w referendaryi dwunastu, w kommissyi skarbowej piętnastu, w departamencie wojskowym szesnastu. Podług ukazu z dnia 17 Września 1811 r. kiedy jeszcze Statut Litewski miał moc obowiązującą w Litwie, liczba Adwokatów w tamecznych gubernijach oznaczona była: przy sądach głównych drugim departamencie (dziś zamienionych w izby sądu cywilnego) po 12; przy sądach ziemskim i grodzkim każdego powiatu (zamienionych na sądy powiatowe), po 10; przy sądach konsystorskich po 6; przy magistratach, stosownie do liczby mieszkańców, od 10 (jak w Wilnie) do 5. Po zniesieniu statutu litewskiego w pomienionych prowincyjach, ustała korporacyja Adwokatów. Dawniej wedle konstytucyi 1725 roku, po złożeniu patronizacyi i opuszczeniu palestry, nie wprzód, jak we dwa lata, wedle zaś późniejszej 1768 roku, w lat cztery dopiero, deputatem na trybunał patron obranym być mógł; nie mając jednak zagrodzonej sobie drogi urzędowania w Ziemstwie lub Grodzie zaraz po zaniechaniu swojego stanu. Warunek ten uchyliła konstytucyja 1775 r. i niezwłocznie po wyjściu z palestry urzędy publiczne sprawować dozwoliła. Żaden Adwokat, póki nim był, nie mógł mieć i pełnić razem innego urzędu, jakoto: regenta, a tém bardziej sędziego, pod utratą i nieważnością nowego obowiązku, tudzież odsądzenia od patronizacyi. Adwokat przydany od sądu do obrony w sprawie ubogich, wdów lub sierot, obowiązany był bezpłatnie jej podejmować się; w razie ociągania sie i nieposłuszeństwa, od patronizacyi odpadał. Ośmielający się mówić przeciw dekretowi sądu, w którym stawał, karze sześciu niedziel wieży cywilnej ulegał. Żadnych processów lub pretensyj i dóbr, pod rozprawą będących, wlewkami nabywać, chociażby pod cu-dzem imieniem, adwokat nie mógł, pod nieważnością tychże, ukaraniem strony czyniącej cessyję, czyli dającej wlewek sześcią niedziel wieży i 2000 grzywien (ob.), tudzież oddaleniem od patronizacyi nabywającego Adwokata. Dokumentów do sprawy sobie powierzonych, przed nakazaną kommunikacyją, przeciwnej stronie, na szkodę swego pryncypała, ani przez się, ani przez inne osoby, nie wydawać i nie informować, pod karą 12 niedziel wieży i utratą patronizacyi, było wzbro-nionem: czego, gdyby który z Adwokatów dopuścił się, stawał się winnym występku zmowy ze stroną przeciwną (praevaricatio), odsądzenie od obowiązku i kary kryminalne za sobą ściągającego. Adwokat miał prawo do słusznej za swa pracę nagrody (honorarium, salarium), bez względu na zły lub dobry wypadek przyjętej sprawy; nawet wtenczas gdy wyraźnej o nią umowy nie było. — Wójta w miastach nazywano po łacinie Advocatus. — W Księstwie Warszawskiem, wprowadzono cztery rodzaje obrońców sądowych jako to: Obrońca przy sądach pokoju, Patron przy trybunałach, Adwokat przy sądzie appellacyjnym, Mecenas przy najwyższym sądzie, w którego miejsce wszedł Obrońca przy senacie. Ostatni we wszystkich sądach stawać ma prawo, a nadto, obowiązany sporządzać obrony w sądzie appellacyjnym za obwinionemi w sprawach karnych, ostatecznie w sądzie appellacyjnym sądzonych. Adwokat staje tylko w sądzie appellacyjnym i w niższych sądach, a nadto wygotowuje obrony w sprawach karnych, w sądzie kryminalnym rozpoznawanych, a w sądzie appellacyjnym w II instancji rozsądzanych. Patron staje tylko w trybunałach i w sądzie pokoju. Nakoniec, Obrońca przy sądach pokoju tylko w tych sądach, tudzież w trybunale handlowym, przy którym są także ustanowieni Obrońcy handlowi. Lecz w tych ostatnich sądach same strony bronić się mogą. W wyższych, koniecznie właściwi obrońcy lub strony, lecz zawsze w ich obecności obrony przedstawiają. Fr. Mac.—L. R.
