Encyklopedyja powszechna (1859)/Akcyja (w prawnictwie)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Akcyja (w prawnictwie) |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Akcyja, Actio (z łacińskiego agere), oznacza działanie prawne, lub żądanie do sądu wnoszone. Wyraz akcyja ma dwa znaczenia: mieć akcyją przeciwko komu i wnieść akcyją przeciwko komu. W pierwszym znaczeniu, jest to prawo, które mamy żądania w sądzie tego co nam się należy, lub co do nas należy: jus persequendi in judicio quod sibi debetur (Instit. de act.); w drugiem, jest to wykonanie powyższego prawa, czyli jest to akcyja sądowa: remedium legitimum perseguendi in judicio jura quae tum in re, tum ad rem, cuique competunt (Hejneccius, Element, jur. secund. ordin. instit. § 1,126). Akcyja więc w właściwem tego wyrazu znaczeniu, jest prawem, istniejącem przed wyniesieniem żądania. Akcyje u Rzymian odznaczane były nazwiskami szczególnemi, a branemi albo od nazwiska kontraktu, albo od prawa, albo od pretora, który je tworzył, albo zresztą od szczególnego czynu. I tak np. od mandatu, pochodziła akcyja mandati; od spółki, akcyja pro socio; od prawa aquilia zwanego, akcyja akwiliańska, od edyktu pretora Publiciusza, akcyja publiciańska; od kradzieży, akcyja furti i t. d. Jeżeli powód nie mógł znaleść akcyi odznaczonej właściwem nazwiskiem, uciekał się wtedy do akcyi praescriptis cerbis, tak zwanej ztąd, że odpowiednio do zasad umowy wynoszoną była. Głównie zaś dzieliły się akcyje u Rzymian, na cywilne i pretoriańskie, to jest na te, która w prawie i na te, która w edyktach pretora, znajdowały swe źródło. Prawo u nas obowiązujące odbiegło od tych i innych podziałów akcyi u Rzymian znanych, i przyswoiło sobie tylko podział akcyi: na rzeczowe, osobiste i mieszane, są tylko jedną z kategory, akcyi osobistych, i dla tego uczeni prawnicy, zowią je: personales in rem scriptae, osobiste, przywiązane do rzeczy. Akcyja rzeczowa opiera się zawsze i wypływa z prawa, jakie mamy na rzeczy i w rzeczy, niezawiśle od umowy lub obowiązków osoby, która tą rzeczą włada. Prawo stwarzające tę akcyje, nie jest samem prawem do rzeczy (jus ad rem), jak to ma miejsce przy akcyjach osobistych, ale jest prawem na samej rzeczy (jus in re). Przez akcyje rzeczową u Rzymian cindicatio zwaną, żądamy samej rzeczy, przeciwko każdemu jej posiadaczowi, bez różnicy; on bowiem osobiście do niczego nie jest obowiązanym. Przeciwnie zaś akcyjami osobistemi są te, które biorą swój początek albo w umowie (wyraźnej lub domyślnej), albo w czynie pozwanego, z którego wypływa obowiązek. Akcyja osobista u Rzymian condictio zwana, ma na celu zmuszenie pozwanego, do spełnienia obowiązku: jus ad rem obtinendam, przywiązaną jest do jego osoby (ad personam), i od tej osoby odłączyć się nie daje: ejus ossibus haeret ut lepra cuti (Loiseau, du Deguerpissement, ks. II, roz. 1, n. 3 i nast.). Akcyja rzeczowa, jest albo petytoryjną, albo possessoryjną, podług tego, czy prawo własności, czy tylko prawo posiadania rzeczy ma na celu. Akcyja nazywano dawniej w języku wojskowym utarczkę, potyczkę, w ogóle rozprawę z nieprzyjacielem, która nie nosiła cechy batalii czyli walnej bitwy. Dziś wyraz ten, podobnie jak znaczna część technicznych wyrazów wojskowych z francuzkiego lub niemieckiego przejętych, wyszedł całkiem z użycia.
