Encyklopedyja powszechna (1859)/Alexander Karageorgiew.
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Alexander Karageorgiew. |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Alexander Karageorgiewicz, były książę Serbii, syn sławnego Jerzego Czarnego, po turecku Kara (czarny) Georgij zwanego, urodził się 1806 r. w Topoli, w Serbii. Podczas wojny serbskiej przeciw Turkom, szczególniej się odznaczył Jerzy Czarny (ob.). Z prostego handlarza wieprzami, odwagą i wyższością umysłu wyniósł się na księcia Serbii r. 1811. Gdy wojska tureckie w r. 1813 zwycięzko do tego kraju wkroczyły; wtedy, straciwszy dawną odwagę, schronił się na ziemię austryjacką, a władzę najwyższą objął także waleczny wódz Serbów Miłosz Obrenowicz (ob.), za młodu pastuch wołów i handlarz wieprzami. W początkach r. 1817 Jerzy pragnąc odzyskać władzę, i wzniecić powstanie w swoim kraju, jednocześnie z powstaniem Grecyi, zapraszany przez spółziomków, przybył tajemnie do Smederewa; ale wkrótce, z polecenia Miłosza, na żądanie Turcyi, przez nasadzonego mordercę, śpiący zamordowany został, a głowę jego odesłano do Konstantynopola. Syn jego Alexander, dziesięcioletni, po śmierci ojca, pobierał nauki początkowe w Bessarabii, a ztąd udał się do Wołoszczyzny, wraz z matką, której skromny zasiłek na utrzymanie wyznaczono. Dopóki panował Miłosz Obrenowicz, nie wolno było Alexandrowi wracać do ojczyzny. Dopiero gdy Miłosz pozbawiony władzy r. 1839, oddalić się musiał z kraju, następca i syn jego Michał (ob.), powołał Alexandra napowrót i mianował go adjutantem swoim. Naród serbski sprzykrzył sobie atoli panowanie Obrenowiczów. Zgromadzenie narodowe (skupczyna) w Belgradzie, po ustąpieniu, opuszczonego przez wojsko księcia Michała w r. 1842, okrzyknęło jednogłośnie: „Precz z Obrenowiczami! syn Jerzego Czernego, oswobodziciela naszego, niechaj będzie książęciem naszym!“ Dyplomacyja europejska wszakże, niechcąc uznać tego wyboru, z powodu że przy nim nie miano względu na niektóre zastrzeżenia traktatów, wymogła w Konstantynopolu nakazanie nowej elekcyi księcia. Dnia 15 Czerwca 1843 r. wszystkie nahije (czyli województwa), jednogłośnie wybrały księciem Alexandra Georgiewicza, i wybór ten uznany został przez oba mocarstwa, głównie opiekujące się Serbiją. Wszelako oppozycyja, zwłaszcza ze strony przychylnych Obrenowiczom, nasuwała liczne trudności nowemu księciu. Pomimo tego, pokój panował w Serbii. Książę Alexander przedsięwziął zbawienne dla kraju reformy, przy czynnej pomocy gorliwego męża stanu Garaszanina, tudzież Wuczycza i innych. Podług planu Garaszanina urządzono cztery gimnazyja o klassacb niższych, i jedno wyższe liceum dla nauk filozoficznych i prawnych w Belgradzie, szkoły rolnicze i przemysłowe. Wysyłano młodych ludzi dla kształcenia się na nauczycieli i urzędników do Paryża, Londynu, Wiednia, Pragi i Berlina. Pobudowano drogi, przez co produkcyja kraju podwoiła się, ułatwiając odbyt płodów rolniczych, na których wzrost wpływały zachęcenia, udzielane rolnictwu, przemysłowi i handlowi. W stosunkach zewnętrznych, książę Alexander zawsze uznawał sułtana za swego zwierzchnika, który się zresztą do wewnętrznych spraw Serbii nie mieszał. Też samą oględność zachował w czasie wojny wschodniej (1853 r.), i pomimo nalegań stronnictwa narodowego, oraz przyjaciół Miłosza, domagających się zbrojnego wystąpienia przeciw Porcie, utrzymał neutralność. Porta wynagrodziła wierność jego firmanem, potwierdzającym swobody i przywileje nadane Serbii. Traktat dnia 30 Marca 1856 r., zastąpił pojedynczą gwarancyję Turcyi gwarancyją zbiorową wielkich mocarstw. Po zawarciu pokoju, utworzyło się w Serbii nowe stronnictwo przeciwne księciu Alexandrowi. W roku 1857 odkryto spisek uknowany na jego zgubę przez stronników i agentów Miłosza, do którego należeli senatorowie i wyżsi dygnitarze serbscy. Byli ministrowie i senatorowie: Radowan Damjanowicz i Paweł Jankowicz, prezes senatu Stefan Stefanowicz i prezes sądu kassacyjnego Cwetko Rajowicz, w pierwszych dniach Października 1857 r. uwięzieni; dnia 5 Listopada tegoż roku trzej pierwsi i pięciu innych senatorów skazani na śmierć; ostatni zaś i senator Stanisicz na dożywotnie więzienie. Dnia 12 książę AIexander złagodził karę śmierci na dożywotnie więzienie. Dnia 31 Marca 1858 r. za wpływem Porty, popieranej przez konsulów rossyjskiego i francuzkiego w Belgradzie, kara dożywotniego więzienia zmienioną została na karę wygnania. Ethem-pasza, który jako komissarz turecki w tej sprawie do Serbii przybył, zmusił księcia Alexandra do zmiany ministeryjum, w którego skład weszli członkowie stronnictwa narodowego. W pierwszych dnia Maja 1858 r. senat serbski przedstawił do podpisu księcia prawo dotyczące zmian w statucie organicznym senatu, a obejmujące: 1) odpowiedzialność ministrów; 2) ministrowie mają być wybierani tylko z pomiędzy senatorów; 3) senatorowie nie mogą być aresztowani za zdradę kraju lub inny występek, jak tylko z postanowienia senatu; 4) nie mogą być sądzeni jak tylko przez trybunał wyznaczony postanowieniem senatu; 5) wyrok ma być przedstawiany do zatwierdzenia Wysokiej Porcie. Dnia 10 Maja książę Alexander zatwierdził wnioski powyższe; wszelako pozorny tylko pokój osłaniał wewnętrzne niezadowolenie, do którego nie określone dostatecznie stosunki Serbii względem Turcyi, księcia względem senatu, i nanowo podnoszące się stronnictwo Obrenowiczów przyczyniały się. Naród zażądał zwołania sejmu czyli skupczyny. Zgromadzenie to, według ustawy, powinno było odbywać się corocznie; i ma moc pociągania samegoż panującego do odpowiedzialności. Książe Alexander nie zwoływał skupczyny od r. 1848. Zniewolony wreszcie został do spełnienia woli narodu. Wybory w Listopadzie 1858 roku okazały, że trzy czwarte posłów należało do stronnictwa Obrenowiczów. Dnia 16 Grudnia skupczyna przyjęła zimno mowę tronową księcia. Uchwalono dnia 22 Grudnia, aby książę zrzekł się dobrowolnie tronu. Alexander wyjechał do twierdzy tureckiej, co skupczyna uważając za zdradę kraju, ogłosiła go pozbawionym tronu i wybrała księciem dziedzicznym w miejsce jego, ośmdziesięcio-letniego, prawie ociemniałego Miłosza Obrenowicza. Porta wybór ten zatwierdziła. Alexander opuściwszy Serbiję w początkach roku 1859, obrał sobie na mieszkanie miasto Temeswar, stolicę banatu i województwa serbskiego, zostającego pod panowaniem Austryi. L. R.
