Encyklopedyja powszechna (1859)/Alkalija organiczne
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Alkalija organiczne |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Alkalija organiczne, Alkaloidy. Są to połączenia organiczne zawierające azot, posiadające charakter zasad t. j. zdolność łączenia się z kwasami. Niektóre z nich, szczególniej sztuczne, okazują w wysokim nawet stopniu własności alkaliczne (ob.), i dla tego też nazwane zostały wszystkie w ogóle alkalijami organicznemi. Nazwa zaś alkaloidy, służy szczególniej alkalijom zawartym w roślinach, i dla tego zwanym także alkalijami róślinnemi. Obecność azotu jest cechą charakterystyczną, która je odróżnia od innych związków organicznych, podobnej chemicznej natury (mianowicie tlenków rodników alkocholowych etc.), różniących się wszakże od nich pod bardzo wielu innemi względami. Ponieważ nasycalność (ob.) alkaloidów nie zależy tak jak w zasadach mineralnych od ilości tlenu, lecz od azotu w nich zawartego, uważają je przeto za amonijaki w których wodor jest zastąpiony rozmaitemi rodnikami organicznemi. Mniemanie to zostało stwierdzonem, przez wyrobienie bardzo wielu tego rodzaju połączeń (ob. amonijaki), posiadających w wysokim nawet stopniu wszystkie własności alkali-jów; dotychczas jednak niewiele alkaloidów gotowych w naturze udało się sztuką otrzymać; lecz wielkie jest prawdopodobieństwo, że z postępem nauki zostaną otrzymane. Alkalija organiczne w ogólności tak sztuczne, jako też i naturalne, jedne mianowicie nie zawierające tlenu, są lotne, i po większej części w zwyczajnej temperaturze płynne, zapach mają mocny przenikający, a smak bardzo ostry; drugie zaś, tlen zawierające, są to ciała nielotne, po większej części krystaliczne, bardzo gorzkiego lub ostrego smaku. Pierwsze są rzeczywistemi amonijakami, i z tlenokwasami, podobnie jak amonijak, łączą się dopiero po przybraniu wody; ostatnie mogą się z niemi bezpośrednio łączyć. Alkaloidy naturalne są po większej części w wodzie mało, łatwo zaś w alkoholu, a niektóre w eterze i chloroformie rozpuszczalne. Sole ich są zwykle rozpuszczalniejsze niż same alkoloidy, i dla tego bardziej gorzkie niż one. W ogóle alkaloidy i ich związki są bardzo silnemi truciznami, w małych zaś ilościach dzielnemi lekarstwami. Największa część alkaloidów znajduje się w roślinach, a niektóre tylko w zwierzętach. Do ich otrzymania zwykle roślina wytrawia się wodą, kwasem solnym zaprawioną, która wyciąga alkaloidy; z tego roztworu strąca się je magnezyją, osad przemywa potażem, amoniją lub słabym alkoholem; a nakoniec wyciąga się z niego alkaloid mocnym alkoholem, i z tego roztworu przez odparowanie otrzymuje w kryształach. Alkaloidy lotne otrzymują się przez destylacyję roślin z alkalijami. Do bardziej znanych alkaloidów należą: z pomiędzy lotnych: nikotyna, znajdująca się w tytuniu, koniina w pietraszniku plamistym (Conium maculatum i t. d.; z pomiędzy nielotnych: solanina w gatunkach psianki (Solanum),- chinina w korze chiny, strychnina i brudna we wroniem oku (rośl.), morfina w opijum, kaffeina w kawie, kreatyna w mięsie i urynie, mocznik w urynie i t. d., z pomiędzy sztucznych np. propylamina i inne (ob. amonijaki). T. C.
