Encyklopedyja powszechna (1859)/Alluvium
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Alluvium |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Alluvium (napływy). Pod tém nazwiskiem rozumieją się w ogólności wszystkie osady, które się od potopu geologicznego aż do naszych czasów utworzyły. Geologowie zowią je także z tego względu post-diluvium albo okresem popotopowym, czwartorzędowym. Osady te, tworzące się jeszcze ciągle i w naszych oczach, są zresztą bardzo, co do swej przyrody, rozmaite. Cała ziemia pokrywa się nieustannie materyjami mineralnemi, nie powstającemi obecnie, ale zdaleka lub z blizka naniesionemi i stanowiącemi z upływem czasu massy i pokłady ogromne, w naszych wzrastające czasach. Napływy te tworzą się w morzach, w jeziorach, w rzekach, w podziemnych jaskiniach, w kopalniach, w około wulkanów i źródeł mineralnych, w dolinach i t. p. Tym sposobem, kula ziemska od czasów potopu pokryła się pokładami różnemi co do grubości i natury swej geologicznej. Ogromne nasypy pokrywające większą część dolin, utworzyły się już po potopie; wypełniły one mnogie jeziora i bagniska niegdyś istniejące; potworzyły rzeczne delty i zmuszają morze coraz bardziej cofać się od brzegów. Potoki z gór spadające osadzają u ich podnóża ogromne pokłady unoszonych przez siebie materyj, powodzie i wylewy rzek zamulają i zanoszą materyjami nieorganicznemi ogromne płaszczyzny, wulkany błotem wyrzucaném, lawą i popiołem zasypują całkowicie przestrzenie, wioski a nawet miasta. Z drugiej strony, w morzach niezliczone roje polipów budują całe skały koralowe, tworząc niebezpieczne rafy, a nawet całkowite wyspy, które niebawem pokrywają się roślinnością, zaludniają zwierzętami i gotują siedlisko człowiekowi. Torfy tworzące się w bagnach wiekowém nagromadzeniem korzeni i szczątków mnóstwa roślin wodnych, okruchy wszelkiego rodzaju, wyrzucane przez morza na brzegi, piaski ruchome przenoszone z miejsca na miejsce wiatrami, są to osady zaliczające się do alluvium, czyli formacyj napływowych popotopowych. Naciski wreszcie stalagmitowe, ruda żelazna bagnista, sole rozmaitego rodzaju przez wody mineralne, gorące lub zimne osadzane, nakoniec grunt orny nieustannie powstający z rozkruszenia skał przyległych — oto elementa napływów. Napływy podobne osadzały się bezwątpienia i przed potopem, począwszy od najdawniejszej formacyi osadowej, zwanej formacyją szarowakkową, osadzały się w tenże sam sposób co i dziś, lubo w innych fizycznych i klimatologicznych warunkach, tworząc całe pasmo formacyj osadowych. Napływy popotopowe, czyli właściwe alluvium, cechują się szczególniej szczątkami roślin i zwierząt dziś istniejących, a nawet świadczą o istnieniu człowieka w okresie ich powstawania, bo spotykamy w napływach okruchy naczyń glinianych, kliny i siekiery kamienne we wszystkich miejscowościach kuli ziemskiej. Potop powszechny geologiczny, który utworzył największą część wielkich dolin obecnie na kuli ziemskiej istniejących, stanowi historyczno-geologiczną granicę, pomiędzy formacyjami trzeciorzędowemi a napływowemi. Wszystkie więc napływy i osady późniejsze od utworzenia wielkich dolin, należą do formacyi popotopowej. Tak np. osady w Anglii pod nazwiskiem crag znane, molassy i margle niebieskie zwane podapenninowemi, znajdujące się w Perpignan, w Sycylii, na wybrzeżach włoskich i t. p. utworzone później, niż wielkie potopowe doliny, odnieść należy do formacyj napływowych. Są one dawniejsze, niż osady w naszych czasach powstające, bo w nich jeszcze śladu człowieka nie spostrzegamy. Dla tego też dzisiejsi geologowie formacyje popotopowe dzielą na dwa wielkie piętra: na osady przedhistoryczne, jak crag, margle podapennińskie i osady współczesne, które się w naszych oczach tworzą. W każdém z tych piątr odróżnić jeszcze należy dwie oddzielne gruppy, czyli formacyje, a mianowicie: formacyje morskie i formacyje rzeczne. Te ostatnie są niezmiernie dla nas ważne, one bowiem zawierają w sobie nie tylko wszelkie osady naniesione rzekami i potokami, ale i wszelkie rozkruchy skał, dokonane wpływami atmosferycznemi, a więc cały grunt orny pokrywający ziemię. Skamieniałości, jakie w napływach znajdujemy, należą naturalnie wszystkie prawie do gatunków dziś w wodach morskich i słodkich żyjących. Tym sposobem widzimy, że tak nazwane delty czyli nasypy trójkątne, przy ujściu niektórych rzek do morza utworzone, jak np. delta Renu, Rodanu, Nilu, Missisipi, Gangesu, należą do formacyj napływowych. Tu należą owe dunes, czyli wydmy piasczyste, na brzegach morskich znaczne zalegające przestrzenie. W oczach niemal naszych napływy i osady morskie straszne czasami czynią spustoszenia. Tak np. w roku 1787 w miesiącu Maju, wybrzeża Koromandelu skutkiem uraganu pokryte zostały morzem na trzy przeszło mile od dawnych brzegów, przyczém mnóstwo wiosek zniszczonych zostało, a przeszło 10,000 ludzi śmierć znalazło. Po ustąpieniu morza, w osadach morskich znaleziono przeszło 100,000 skieletów bydlęcych. Podobny wypadek powtórzył się w 1832 roku. W roku 1780 na Jamajce, morze w jednej chwili zniszczyło i zaniosło miasto Savannah-la-Mar do tego stopnia, że śladu miasta dziś spostrzedz w tém miejscu niepodobna. W r. 1833 w Indyjach przy kopaniu kanału, odkryto bardzo starożytne indyjskie miasto, pokryte 12 stopowym pokładem czerwonej napływowej gliny, na którym jeszcze pięć stóp rzecznego piasku leżało. Wulkany tworzą w około siebie ogromne pokłady napływowe. Kratery wulkanów wyrzucają z siebie niezmierną ilość pary wodnej, która stykając się z powietrzem, zmienia się w potoki, unoszące popiół i lekkie zuzle wulkaniczne, które następnie pod postacią błota wulkanicznego osiadają. Tych potoków błotnistych, zwanych lava d'acqua sąsiedni mieszkańcy więcej się obawiają, niż lawy, bo szybkość ich biegu daleko jest większa. Temi to napływami wulkanicznemi, wedle zdania najznakomitszych dzisiejszych geologów, zniszczone zostały Herkulanum i Pompeja. K. J.
