Encyklopedyja powszechna (1859)/Antonijusz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Antonijusz |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Antonijusz (Marek), tryjumwir, pochodził ze starożytnej rodziny patrycyjuszów rzymskich, wnuk mówcy i syn pretora Antonijusza, przez matkę spokrewniony z Julijuszem Cezarem, ur. 83 przed nar. Chryst., w młodości swojej żył bardzo rozwiąźle. Nie mogąc sobie poradzić z wierzycielami, uszedł do Grecyi, gdzie zaledwie zaczął uczęszczać na lekcyje filozofów i mówców, gdy go pro-konsul Gabinijusz mianował dowódzcą jazdy. W wojnie z Arystobulem w Palestynie i w wyprawie popierającej Ptolomeusza Auletesa w Egipcie, wiele okazał męzlwa i wkrótce stał się ulubieńcem żołnierzy. W r. 54 Cezar udzielił mu kwesturę w Gallii; w r. 50 powróciwszy do Rzymu, został augurem i trybunem ludu. Jako stronnik Cezara, wraz z trybunami Kuryjonem i Kassyjuszem Longinem w 49 r. został wypędzony z Kuryi; co Cezar wziął za powód do wojny z Pompejuszem, w czasie której Antonijusz otrzymał dowództwo naczelne we Włoszech, zkąd później znaczną część konnicy w pomoc Cezarowi poprowadził do Epiru. W bitwie farsalskiej dowodził lewem skrzydłem. Powróciwszy do Rzymu, dla rozpustnego życia ozięble przyjmowany był przez Cezara; jego gniew ułagadzając, ożenił się z Fulwiją, wdową po Klodyjuszu, która przez czas niejaki rządziła nim samowładnie. Kiedy Cezar powrócił z Hiszpanii, Antonijusz na nowo wszedł w jego łaski, w 44 r. wspólnie z nim został konsulem i na tém stanowisku starał się, choć napróżno, skłonić lud do uznania Cezara królem rzymskim. Niedługo potem Cezar został zamordowany i Antonijusz byłby los ten podzielił, gdyby nie wstawienie się Brutusa, który się spodziewał, że go zjedna dla sprawy rzeczypospolitej. Antonijusz jednak, zabrawszy skarb i papiery Cezara, między któremi był także jego testament, połączył się z Lepidem, który na czele wojska wszedł do miasta i na pogrzebie Cezara miał mowę, nią wywołał zemstę i oburzenie ludu, gdy jeszcze zwłaszcza rozwinął publicznie zakrwawione szaty zamordowanego. Mordercy uciekli, a Antonijusz przez czas niejaki piastował władzę nieograniczoną. Poróżniwszy się i pogodziwszy kilkakrotnie z młodym Oktawijuszem czyli Oktawijanem (ob. August), spadkobiercą Cezara, dążącym do monarchii, choć przez politykę namiestnikostwo Gailii wbrew woli senatu kazał przez lud jemu udzielić, Antonijusz obiegł Mutynę, gdzie bronił się mężnie Decimus Brutus, który po śmierci Cezara zarządzał tą prowincyją. Tymczasem Cycero miał przeciwko Antonijuszowi sławne swoje mowy, senat ogłosił go wrogiem ojczyzny, a konsulowie Hircyjusz i Pansa wyruszyli przeciwko niemu w towarzystwie Oktawijana, Antonijusz z początku pobił Panse w morderczej bitwie, ale za nadejściem Hircyjusza sam został pobity (43 r). pod Mutyną, gdzie jednak polegli także obaj konsulowie, poczem Oktawijan stanął na czele wojska republikańskiego. Antonijusz w wielkim pośpiechu uciekł przez Alpy i udał się do obozu Lepida, gdzie rychło zjednał sobie wojsko, które zmusiło swego wodza do połączenia się z Antonijuszem, a nawet do oddania mu swojej buławy. Jednocześnie także Plankus i Pollio stronnictwo jego powiększyli swemi legijonami, tak iż Antonijusz, przed chwilą jeszcze zbieg nieszczęśliwy, powrócił do Włoch na czele 17 legijonów i 10, 000 konnicy, Oktawijan, który do tej pory z pozoru tylko udawał stronnika senatu i obrońcę wolności republikańskiej, uchylił teraz maski, wyszedł naprzeciwko Antonijusza i Lepida, i z niemi na wysepce rzeki Reno, niedaleko Bononii, sławną miał konferencyję, na którą we trzech rozdzielili między siebie panowanie nad całym światem rzymskim, poczém udali sie do Rzymu i wzajemnie sobie nieprzyjaciół swoich wydawali na pastwę. Antonijusz kazał głowę i prawą rękę Cycerona wystawić na tej samej mównicy, z której wymowa jego tak często zachwycała naród; w czasie tych prześladowań zginęło do 300 senatorów i 2, 000 rycerzy. Po zebraniu summy 200 milijonów sestercyi (około 60 milijon. złp.) doprowadzenia wojny potrzebnych i po mianowaniu przez tryjumwirów wszystkich urzędników na lat kilka, Antonijusz i Oktawijan udali sie do Macedonii, gdzie połączone siły ich przeciwników, Brutusa i Kassyjusza, potężną tworzyły armiję. Pod Filippi Antonijusz dowodził przeciw Kassyjuszowi, który po nieszczęśliwym wypadku walki kazał się zabić jednemu z swoich niewolników; w drugiej także bitwie głównie Antonijusz zmusił Brutusa do powzięcia tegoż samego rozpacznego postanowienia. Na widok ciała nieprzyjacielskiego Antonijusz okazał się wielce wzruszonym, okrył zwłoki swym płaszczem i zaszczytnie je kazał pochować. Następnie udał się do Grecyi, w Atenach zwiedził szkoły publiczne i miastu temu, świetnemu jeszcze, choć od dawna upadłemu, liczne dawał czci swej dowody. Ztamtąd udał się do Azyi; w Cylicyi rozkazał Kleopatrze, królowej Egiptu, żeby się usprawiedliwiała ze swego postępowania, które ściągnęło na siebie niezadowolenie tryjumwirów. Królowa stanęła osobiście i potrafiła ująć Antonijusza, który za nią pojechał do Alexandryi, gdzie wśród nieustannych rozrywek nie wprzód pomyślał znowu o panowaniu świata, aż gdy wiadomość o wybuchłych we Włoszech niesnaskach między bratem jego, Lucyjuszem Antonijuszem, żoną Fulwiją, a Oktawijanem zbudziła go ze snu. Nastąpiła krótka wojna, która jeszcze przed przybyciem Antonijusza do Włoch skończyła się pomyślnie dla Oktawijana: śmierć zwłaszcza Fulwii ułatwiła zgodę, którą utwierdziło małżeństwo Antonijusza z Oktawiją, siostrą Oktawijana. Obaj tryjumwirowie podjęli nowy podział państwa rzymskiego w Brunduzyjum, r. 40 przed nar. Chr., mocą którego Antonijusz otrzymał wschód, Oktawijan zachód; słabemu Lepidowi dla pozoru oddano Afrykę, lecz i tę odebrano mu w cztery lata później. Z Sextem Pompejuszem, który władał morzem Sródziemném, zawarto przymierze. Następnie Antonijusz udał się do Aten, podczas gdy jego legat Wentydyjusz zwycięzko walczył z Partami. Nowe niesnaski pomiędzy Oktawijanem a Antonijuszem, które tego ostatniego spowodowały w 38 r. do udania sie do Tarentu, załagodziła Oktawija; za powrotem do Azyi jednak oddał się życiu najrozwiąźlejszernu, a wbrew interessowi państwa całe kraje i prowincyję darowywał królowej Kleopatrze. Po haniebnej wyprawie przeciwko Partom, w 34 r. przez zdradę pojmał Artawardesa, króla Armenii, którego obwiniał o przeniewierstwo, i w tryjumfie poprowadził go do Alexandryi; z czego wszystkiego Oktawijan nie zaniedbywał korzystać, przeciwko takiemu postępowaniu wywołując zwolna oburzenie Rzymian. Wojna dwóch współzawodników była nieuchronną, jakoż obaj gotowali się do walki; Antonijusz jednak wśród uczt nieustannych zapominał o najważniejszych sprawach i wyspę Samos, punkt zborny swego wojska, napełnił muzykami, kuglarzami i rozpustnikami. Na dobitkę publicznie jeszcze rozwiódł się z Oktawija, co przy znanej dumie Kleopatry, a szlachetności serca Oktawii, powszechne ściągnęło nań niezadowolenie. Nareszcie wypowiedziano w Rzymie wojnę Kleopatrze i Antonijusza pozbawiono konsulatu i namiestnikowstwa. Oba stronnictwa zebrały swoje siły, a w bitwie morskiej pod Akcyjum (ob.), Antonijusz utracił władzę nad światem; raczej też wołał pogonić za uciekającą Kleopatrą. Napróżno oczekiwało nań wojsko lądowe, aź w końcu poddało się zwycięzcy. Antonijusz udał się do Libii, gdzie ostatnią jego nadzieją była dość znaczna, zostawiona tamże armija; za przybyciem jednak przekonał się, że armija ta już przeszła na stronę Oktawijana, z czego żal jego tak był wielki, że z trudnością tylko zdołano go powstrzymać od samobójstwa. Powróciwszy do Egiptu, żył w odosobnieniu, aź nareszcie znów udało się Kleopatrze, przywrócić dawny sposób jego życia. Uczty ich przerwało przybycie Oktawijana, który odrzucił wszystkie propozycyje pokoju, a nawet poddania się, w skutek czego jednak Antonijusz zdawał się odzyskać dawną odwagę. Na czele jazdy zrobiwszy wycieczkę na nieprzyjaciela, pobił go; później atoli, opuszczony przez flotę egipską i własne wojsko, podejrzywając nawet zdradę samej Kleopatry, udał się do pałacu królowej, szukając zemsty; ona przecież ratowała się ucieczką i zwiodła go fałszywą wieścią o swojej śmierci. Antonijusz postanowiwszy również umrzeć, przebił się własnym mieczem, w r. 30 przed Chr., mając wieku lat 54. Życiorys Antonijusza, napisany przez Plutarcha, znajduje się w skróconym przekładzie polskim w tomie IX dzieł Ig. Krasickiego; ze szczegółami opowiadają również jego historyję Appijan, w opisie wojen domowych, i Dyjon Kassyjusz. F. H. L.
