Encyklopedyja powszechna (1859)/Apatyt
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom II |
| Rozdział | Apatyt |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Apatyt (Fosforyt, Moroxyt). Nazwa pochodzi od grec: apateo oszukuję, albowiem długo fałszywe miano pojęcie o rzeczywistej jego istocie. Do roku 1827 uważano Apatyt za czysty fosforan wapna. Dopiero w tej epoce Gustaw Rose okazał, że krystaliczny Apatyt zawiera nadto zawsze w sobie chlor i fluor w równych ilościach, tak, że należy go uważać za związek trzech równoważników fosforanu wapna, z jednym równoważnikiem chlorku i fluorku wapnia, tak że wzór jego chemiczny jest: 3(PhO3.3 CaO)+Ca(Cl, Fl.) — Czasami w Apatycie pewna ilość wapna zastąpiona bywa odpowiednią ilością magnezyi. Za przykład tego służyć mogą Apatyty ze Złatoustowska w Syberyi, które wedle rozbiorów Hermanna, zawierają 7% magnezyi. Stąd badacz ten nazwał ten Apatyt: falkapatytem. Apatyt zawsze przedstawia się w kryształach, a przynajmniej ziarnach krystalicznych. Co do odmiany ziemistej czyli proszkowetej Apatytu, opisywanej przez wielu mineralogów, to takowa, ponieważ nie zawiera w sobie ani chloru, ani fluoru, uważaną być prawdopodobnie może, albo za inny minerał, albo za mieszaninę gliny i materyj organicznych. Z minerałów wapiennych Apatyt jest najtwardszym, rysuje on szkło, a narzynany dopiero szpatem polnym bywa. Twardość jego oznaczona jest liczbą 5. C.g. od 3,166 do 3,283. Pod dmuchawką topi się bardzo trudno, ledwie po brzegach tylko i to w drobnych łuszczkach; w kwasie azotnym się rozpuszcza, proszek jego fosforyzuje. Kryształy są słupami sześciokątnemi prostemi. Barwy rozmaitej, dającej się sprowadzić do czterech głównych odcieni: zielony jasny, podobny do berylu, zielony ciemny, zielony żółtawy i fioletowy. Przezroczyste kryształy są dosyć rzadkie. Kryształy te zwykle bywają zakończone piramidą sześciokątną. Werner kryształy zakończone płaszczyzną zwał Apatytem, kryształy zaś zakończone piramidą, jasno-zielonawej barwy, zwał kamieniem szparagowym (Spargelstein). W Arendal w Norwegii, i około Bajkału w Syberyi, znajdują się podobne kryształy, zielonej barwy, prawie nieprzezroczyste, z odłamem ziarnistym i te stanowią odmianę, znaną pod nazwiskiem moroxytu. W Szwecyi i Grenlandyi w wielu miejscowościach, natrafiają się massy zielonawe i czerwonawe, z ziarnisto-łuszczkowym odłamem, które są Apatytem: podobnież z odłamem zbitym znajdują się w Hiszpanii, w Estremadurze, gdzie używają ich do budowy parkanów. Massy te w skutek przymieszki kwarcu są tak twarde, że dają ognia o krzesiwo. Haily nazwał tę odmianę fosforanem wapna kwarcowatym. Apatyty z Hiszpanii i Bolonii, ogrzane na węglach żarzących, następnie w ciemności świecą, i to zjednało im nazwę fosforytu. W Schlarckenwald w Czechach, w Hammondsville w Stanach Zjednoczonych, znaleziono Apatyt pod postacią mass nerkowatych, z delikatnym odłamem włóknistym, barwy szaro-żółtawej, przechodzącej w brunatną. Tę odmianę Emmous nazwał eupyrchroitem. Na wybrzeżach Hawru, oraz w glinach formacyi lijasowej, w departamencie Allier, znaleziono małe nerki fosforanu wapna szaro popielate, rozkruszające się, które Berthier pierwszy zbadał. Nerki te zupełnie są podobne do koprolitów (gnoju skamieniałego zwierząt przedpotopowych), znalezionych w glinach lijasowych w Yorkshire i Dorsetshire i prawdodopodnie jak tamte, pochodzą z kości przetrawionych. Znaleziono w nich bowiem nietylko cząstki niezgryzionych należycie kości, ale nawet całkowite zęby zwierząt, które były pożywieniem owych drapieżnych istot, po których ten nawóz czyli koprolity pozostały. Obecnie w Anglii i Francyi używają tego fosforanu wapna do nawożenia gruntów. K. J.
