Historja królów elekcyjnych/Jan Sobieski

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Ignacy Potocki
Tytuł	Historja królów elekcyjnych
Pochodzenie	Archiwum Wróblewieckie Zeszyt III
Wydawca	Karol Wild
Data wyd.	1878
Druk	K. Piller
Miejsce wyd.	Lwów
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały zbiór Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[106]Paca, hetmana W. L., a za nim szlachty, Sobieski ogłoszony został królem przez Trzebnickiego, biskupa krakowskiego. Podano mu do przyjęcia jak innym obranym królom pacta conventa; koronację do zakończenia wyprawy przeciw Turkom zaczętej odłożono, dozwoliwszy królowi używać gabinetowej pieczęci, sejmy i sejmiki zwoływać, prymasa mianować i pospolite ruszenie w potrzebie nakazywać.
 W przeciągu lat dwóch do koronacji ^[1], król z Jabłonowskim wojewodą ruskim Ukrainę od wojska tatarskiego i tureckiego, Dorożenkę i Kozaków w buncie utrzymujących, oswobodził, a Radziwiłł hetman polny litewski dobyciem Pawłoczy zaspokojenia Ukrainy dokonał. Gdy po tym Ibrahim basza wódz turecki z hanem tatarskim ku Rusi dążyli, Jabłonowski pod Złoczowem, król pod Lwowem Tatarów rozpędził, Ibrahim zaś ścigany do Wołoszczyzny cofnął się.
 Tak Sobieski wyprawę dokonawszy, obrządek koronacji w Krakowie z królową razem odbył. Nastąpiła teraz druga wyprawa przeciw Turkom, na którą opatrzone przez sejm środki dokonane nie zostały. Małemi siłami ale mężnie opierał się Sobieski przeważnej potędze nieprzyjaciela. Otoczony przez tureckie i tatarskie wojsko, w niedostatku żywności i potrzeb do boju, pociągnął wszelako Ibrahima baszę do zawarcia ugody w Żurawnie ^[2], moca której dwie części Ukrainy Polsce zabezpieczone, rzecz o Podole do traktowania przez poselstwo odłożona i inne warunki względem jeńców opatrzone, które [107]wszystkie sejm następujący potwierdził. Osobno Bydgoskie pacta elektorem brandenburskim ponowione; Andruszowskie z Moskwą do lat jedenastu przeciągnięte zostały. Próżno poseł francuski oburzał króla dogodnie interesom dworu swego naprzeciw domowi austriackiemu za pośrednictwem Inocentego XI papieża. Sobieski wspólny traktat przeciw Turkom z cesarzem zawarł i szczególniej do domu austriackiego przywiązał się.
 Oblężenie Wiednia od wezyra Kara Mustafy przyspieszyło wyprawę króla do oswobodzenia tego miasta i obrony jak wtedy mówiono całego chrześcijaństwa. Przybył Sobieski na odsiecz oblężonej stolicy, a objąwszy komendę nad całem wojskiem niemieckiem, nad nieprzyjacielem w liczbie 300.000 pamiętne otrzymał zwycięstwo, po którem zbawicielem Wiednia i chrześcijaństwa był powitany. Poszedł Sobieski niebawem za zbitem i rozproszonem tureckiem wojskiem, które przymuszone do obrony, odpór mu dało i byłoby Sobieskiego pod Parkanami pokonało, gdyby mu na pomoc nie przyszedł książę Lotaryński. ^[3] Połączone znowu wojska szczęśliwie całą tę wyprawę zakończyły, Węgry od nieprzyjaciela zupełnie oswobodziwszy.
 Tymczasem Jędrzej Potocki kasztelan krakowski na Podolu tureckie i tatarskie poskromił wojska, a wszedłszy do Wołoch, tamecznego ^[4] wojewodę do poddania się Polsce przymusił.
[108]  Od wiedeńskiego zwycięstwa aż do śmierci Sobieskiego przez przeciąg lat jedenastu corocznie prawie tureckie i tatarskie odnawiały się napady, w których Polacy liczne męstwa i szczęścia dawali dowody. Pamiętny jest między innemi porządny powrót wojska polskiego porządny powrót wojska polskiego przez Bukowinę za sprawą Marcina Kąckiego przeciw nastawieniu 140.000 nieprzyjaciół. Lecz nie przychodziło ani do użytecznego pokoju, ani do wojny spory kończącej. Pokojowi sprzeciwiał się Sobieski w zamyśle opanowania dziedzictwem Multan i wołoskiej ziemi, wojnie z tęgością prowadzonej przeciwni byli możni w Polsce, królowi i potędze imienia jego nieprzychylni. Król Andruszowskie pacta już przedłużone, chcąc Moskwę na Turka obrócić, w wieczysty zamienił pokój traktatem Grzymułtowskim ^[5], którym Smoleńskie i Czernichowskie województwa, część znaczną Kijowskiego i samo miasto Kijów Moskwie wiecznymi czasy ustąpione, Moskwa zaś ze swojej strony 200.000 rubli zapłacić i przystąpić do przymierza z Polską, cesarzem i Rzecząpospolitą wenecką obowiązała się. Łudził się Jan Sobieski pomocą Moskwy, niemniej obietnicami domu austriackiego, acz o nieszczerości ich ostrzegany był przez posła francuskiego i samo doświadczenie. Między przeciwnymi królowi w Polsce, Sapiehowie od niego samego wywyższeni ^[6] opornie mu się stawiali.
 Zamysły króla przeciw Turkom, związki tym celem z powyższymi dworami, postępowanie w [109]sprawie Neuburgskiej z okazji ślubu Karoliny księżniczki Radziwiłłównej, wdowy po Ludwiku margabi brandenburskim z Filipem księciem Neuburgskim, postanowienie królewicza Jakuba z siostrą tegoż księcia, chciwość samej królowej i przekupstwo urzędów, niezgoda jej z dziećmi i ich między sobą niechęć, powodami były do narzekania na króla i osłabienia rządu jego. Król chcąc upokorzyć Sapiehów, chętnie się skłonił do popierania Brzostowskiego biskupa wileńskiego, który za uciemiężenie dóbr duchownych przez stanowiska żołnierskie, na Kazimierza Sapiehę hetmana W. L. klątwę rzuciwszy, onegoż na sądy sejmowe pociągnął.
 Gdy z tej okoliczności sprzeczki w sejmujących stanach trwały. Tatarów 60.000 na Ruś i do Lwowa wpadło ^[7], którym Jabłonowski hetman W. K. mężny dał odpór. Wybierał się wtedy Sobieski do wód dla poratowania zdrowia, lecz tę podróż poprzedziła śmierć jego, króla z męstwa, nie z korzyści wojennych i spraw pokojowych dla Polski pamiętnego.

---

1. Str. 78. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] Dnia 5[-te]go czerwca zaprzysiągł Sobieski pacta conventa, a sejm koronacji oznaczono na 21 lipca 1674. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
2. Str. 78. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] W r. 1676. Ciekawych bliższych szczegółów odsyłamy do opowiadania dziejowego p. t. "Moździeż Żurawiński" opowiadanie dziejowe St. Kunasiewicza, zamieszczonego w "Przyjacielu domowym". Rok 1876. Nr. 15, 16, 17. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
3. Str. 79. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] Dnia 9 października 1683. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
4.   Tamecznego – tamtejszego.
5. Str. 80. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] 3 maja 1686 r. zawartym. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
6. Str. 80. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] A którzy prawdopodobnie nosili się z zamiarem detronizowania króla. [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]
7. Str. 81. [Zeszytu III „Archiwum Wróblewieckiego”] W lutym 1695 roku. (Wilda Przewodnik po Lwowie str. 50 i nast.). [Objaśnienie: St. Kunasiewicza.]

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Ignacy Potocki.