Historya o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim/Przedmowa

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Stanisław Windakiewicz
Tytuł	Historya o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim
Redaktor	Stanisław Windakiewicz
Wydawca	Wydawnictwa Akademii Umiejętności w Krakowie
Data wyd.	1893
Druk	Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[9]
 „Historya o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim“, którą poniżej wydajemy, jest najlepszym i jedynym drukowanym tekstem widowiska passyjnego w Polsce. Pomysł jej zaczerpnięty został z konkordancyi czterech ewangelij, którą nasz autor przy pomocy tłumaczenia Jana Leopolity (1561) przytacza, niektóre zaś epizody, jakoto: o żołnierzach pilnujących grobu, o Maryach, kupujących olejki itd., dorobił na podstawie wytworzonych na Zachodzie uzupełniających opowieści. Jakkolwiek tekstu oryginalnego polskiej przeróbki nie znamy to jednak jest pewnem, że pozostaje on w bliskiem pokrewieństwie z Mystère de la Passion Arnolfa Grebana (1452)^[1], jak niemniej z widowiskami niemieckiemi De resurrectione (1464) i Das Leben Jesu, pochodzącemi mniej więcej z połowy XV w.^[2] Wynika z tego, że tekst polski oparł się omal nie w całości na źródłach zachodnio-europejskich, a jeśli co za naszą własność duchowa uważać możemy, to chyba wcale oryginalne ujęcie treści, dalej następstwo scen, rozkład pieśni^[3] i wynikający stad efekt sceniczny, w końcu i przedewszystkiem — język.
 Otóż co do języka, to w naszym zabytku jest on już tak wyrobiony, a całość tekstu tak jednolita i [10]wygładzona, że wprost na podstawie kryteryów o tradycyi sztuk średniowiecznych utrzymywać śmiemy, iż nie jest on bynajmniej pierwszą próbą do stworzenia tekstu dla tegoż widowiska w Polsce. W stanowcze rozstrzygnięcie tej kwestyi wdawać się tu nie możemy; zwracamy tylko uwagę, że na składzie w księgarni Floryana Unglera w r. 1551 znajdowało się 200 egzemplarzów „Historyi częstochowskich“^[4], pod którymto tytułem właśnie nasza „Historya“ powszechnie była znaną.
 Autor polskiej przeróbki, O. Mikołaj z Wilkowiecka, był zakonnikiem i kaznodzieją w starem i sławnem naszem miejscu odpustowem — w Częstochowie. To nam tłumaczy, dlaczego się tej pracy podjął, jak niemniej, skąd tekstu prawdopodobnie zasięgnął. Trudnił się on wogóle przyswajaniem literaturze polskiej popularnych legend średniowiecznych i r. 1577 wydał Historyą o św. Annie, Panny Maryi matce a Pana Chrystusowej starce, będącą tłumaczeniem z nieznanego bliżej oryginału łacińskiego^[5]; następnego zaś roku przełożył Historyą o św Stanisławie z Długosza^[6]. Z rozwijającem się powołaniem autorskiem zaczął pisać oryginalnie. R. 1586 ogłosił pisemko, które naówczas na wielki zbyt liczyć mogło, mianowicie: O mszy św. opisanie i o tajemnicach przedniejszych ceremonii, ku niej należących^[7]; wreszcie r. 1584 wydał jedyne swe dzieło łacińskie, duchem popularnym na wskroś przesiąknięte p. t. Flores sermonum in evangelia dominicalia post festum S. Trinitatis, które w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie czytać można.
[11] Tekst naszej sztuki w opracowaniu Mikołaja z Wilkowiecka^[8] miał wielkie powodzenie w Polsce i służył do przedstawień, zwłaszcza w Częstochowie, aż do drugiej połowy XVIII w. Nadto znaną nam jest przeróbka jego (B) w wierszu jedenastozgłoskowym z początku XVII w.^[9], skrócenie (C) w rękopisie teatralnym szkoły chełmińskiej^[10] z drugiej połowy tegoż stulecia, w końcu kilka wtrętów w Historia Passionis, nieznanego bliżej pochodzenia^[11]. Roku 1757 wydał ten sam tekst (D) Jan Małachowski, kanclerz koronny, chcąc zrobić przykrość zacofanym, jak sądził, Paulinom, że na grywanie takich dyalogów w klasztorze pozwalają^[12]. Jestto zapewne terminus ad quem odgrywania Historyi Zmartwychwstania, potem bowiem już o niej nie słychać.
 W edycyi krytycznej należałoby wszystkie powyższe teksty porównawczo zestawić, coby znacznie zmieniło format i kształt tej książki. Na razie więc poprzestaję na prostym przedruku dzieła O. Mikołaja, dodając tylko ogólnikowo, że tekst drugi (B) jest niejako przelaniem tegoż w zmienioną formę wierszową, a tekst ostatni (D) błędną, umyślnie zepsutą lub nieznacznie dodatkami powiększoną kopią pierwszego.
 Karta tytułowa jedynego znanego egzemplarza pierwodruku jest w części uszkodzoną (brak połowy drzeworytu, umieszczonego po lewej stronie, i ¼ części u góry i u dołu); podajemy przeto poniżej tylko [12]nieścisłą podobiznę samego napisu, objaśniając, że w ramie, otaczającej ten napis, znajdują się następujące drzeworyty: u góry — przedstawiający św. Trójcę, umieszczoną w półkolu, u dołu — wyobrażający Chrystusa w Ogrojcu, po prawej stronie — postać św. Pawła z mieczem, po lewej — św. Piotra z kluczem w ręku.

---

1. Wydali G. Paris i G. Raynand. Paris, 1878.
2. Mone, Schauspiele des Mittelalters. I. 49—132, II. 34—71.
3. Co do tych pieśni, to cztery są łacińskie, reszta polskie; z polskich zaś dwie pochodzą z XV w. (Przez Twe swięte, Wesoły nam dzień), jedna jest Reja (Hejnał świta), tropy próz wielkanocnych z aktu V znajdują się w kancyonale Artomiusa (1578), reszta zwrotek należy do pieśni „O Krzyżu św.“ ze śpiewnika tercyarzów franciszkańskich (1551).
4. Inwentarz tej księgarni ogłosił p. A. Benis w Archiwum do dziejów literatury, t. VII.
5. Lelewel, Bibliograficznych ksiąg dwoje. I. 146.
6. Estreicher, Bibliografia XVI. st. 138.
7. Jocher № 6406.
8. Jedyny egzemplarz, z którego wydajemy, jest własnością biblioteki Kórnickiej.
9. Egzemplarz w bibl. Akademii Umiejętności w Krakowie.
10. Dziś w posiadaniu bibl. Ord. Krasińskich w Warszawie.
11. Juszyński, Dykcyonarz poetów. II. 406.
12. Egzemplarz w bibliotece Jagiellońskiej.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Stanisław Windakiewicz.