Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi/XXI
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi |
| Pochodzenie | Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie, 1895, 1896, 1897, 1903, 1904 |
| Redaktor | Antoni Kalina; Karol Potkański, Seweryn Udziela |
| Wydawca | Towarzystwo Ludoznawcze |
| Data wyd. | 1895-1904 |
| Druk | „Drukarnia Polska“; Drukarnia Ludowa; Drukarnia W. A. Szyjkowskiego; Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego |
| Miejsce wyd. | Lwów; Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
»Okolica ta, gdzie obecnie gmina Iwkowa leży, były niegdyś wielkie lasy a była ta okolica samemi drzewami, iwki zwanemi, zarośnięta. Rządy, jakie na ten czas były, pozwoliły 60 ludziom lasy te wykopywać, a ile morgów każdy sobie wykopał, na tem się osiedlił i nazwał grunt ten wykopany rolą. A że było 60 ludzi, zatem wyrobili 60 ról i dali każdej roli od nazwiska swego nazwę roli, które to role do dnia dzisiejszego się znajdują, a od tych drzew, lasów iwki dali nazwę Iwkowa, a nawet i na pieczęci gminnej od tych lasów dali herb jeleń, gdyż temi czasami było pełno jeleni w lasach tych, która to pieczęć gminna do po dziś dzień egzystuje«.
1. Kozieniec, »ośm domów bardzo biednych, gdyż grunt jest bardzo lichy, rośnie tu tylko jałowiec a mieszkańcy chowają przeważnie tylko kozy«.
2. Psia góra, »kilka domów nędznych, urwiska strome, gdzie tylko psy chodzić mogą«.
1. Gryzowska »od nazwiska gospodarza Gryz«.
2. Wolakowska »od nazwiska gospodarza Wolak«.
1. Gliniki, »mają nazwę stąd, że dawniejszemi czasami włościanie glinę kopali i takową domy lepili«.
2. Górka, »że te gronta leżą na wysokim wzgórku.
3. Kozieniec, nazwę od tego otrzymał, że w miejscowości tej było pastwisko krzakami zarośnięte i włościanie miejscowości tam barany i kozy pasali, a że się ludność zmnożyła, krzaki i pastwisko obrócili na orne grunta i tam swoich potomków osadzili i domy popostawiali i do podziś dzień te gronta mają nazwę Kozieniec«.
4. Na targowcu, »gronta około drogi zwanej targowiec«. (P. niżej H. Drogi lp. 2).
5. Pod dzielną drogą, gronta, bo leżą pod dzielną drogą (P. niżej H. Drogi lp. 1).
6. Podlesie, »dlatego, że leży pod samym lasem«.
7. Przedpotocze, »gronta, bo leżą przed potokiem wytryskającym z lasów wojakowskich[1], tak zwanych wołówek, a płynącym przez gminę Iwkowę od roli Jagustynowskiej«.
8. Przymiarki, »nazwane z tego powodu, że w czasie pierwszych pomiarów zbyło miernikom po kawałku grontu, a zatem do powyższych 60 rol te kawałki grontu przymierzyli i dlatego nazywają się przymiarki«.
| Rola | od nazwiska
gospodarza |
| 9. Bodkowska | Bodek |
| 10. Bojarowska | Bojar |
| 11. Domaszewska | Domasz |
| 12. Dudzieńska | Duda |
| 13. Dziedzicowska | Dziedzic |
| 14. Dzięgielewska | Dzięgiel |
| 15. Dziwońkowska | Dziwoniek |
| 16. Filipowska | Filip |
| 17. Gawełdowska | Gawełka |
| 18. Głębowska | Głębek |
| 19. Gomołkowska | Gomołka |
| 20. Gryzośka | Gryz |
| 21. Hajdowska | Hajda |
| 22. Humiejowska | Humiej |
| 23. Jagustynowska | Jagustyn |
| 24. Jamrozowska | Jamroz |
| 25. Janawieńska | Janawa |
| 26. Jaskowska | Jasko |
| 27. Jędrychowska | Jędrych |
| 28. Kapicowska | Kapica |
| 29. Kaczmarska | Kaczmarz |
| 30. Karwalowska | Karwala |
| 31. Kociołkowska | Kociołek |
| 32. Kolbabieńska | Kolbaba |
| 33. Kowalowska | Kowal |
| 34. Lizoniowska | Lizoń |
| 35. Marcinkowska | Marcin |
| 36. Markowska | Marek |
| 37. Masłowska | Maseł |
| 38. Michorowska | Michora |
| 39. Midowska | Mida |
| 40. Mikosowska | Mika |
| 41. Misiowska | Miś |
| 42. Nowakowska | Nowak |
| 43. Osuchowska | Osuch |
| 44. Paciorkowska | Paciorek |
| 45. Piechowska | Piechnik |
| 46. Piekarzowska | Piekarz |
| 47. Płackowska | Płacek |
| 48. Przeńkowska | Przeniek |
| 49. Przybyłowska | Przybyłka |
| 50. Pysnowska | Pysno |
| 51. Rogozowska | Rogoz |
| 52. Rybieńska | Ryba |
| 53. Serafinowska | Serafin |
| 54. Siąkałowska | Siąkałek |
| 55. Sitkowska | Sitko |
| 56. Slufieńska | Slufa |
| 57. Spilowska | Spil |
| 58. Stachoniowska | Stachoń |
| 59. Sukienikowska | Sukienik |
| 60. Szefcowska | Szefc |
| 61. Szotowska | Szott |
| 62. Taborowska | Taborek |
| 63. Toczkowska | Toczko |
| 64. Tuczniowska | Tucznio |
| 65. Turoska | Turek |
| 66. Witoska | Witek |
| 67. Wronoska | Wrona |
| 68. Wydykowska | Wydyk |
| 69. Zięciowska | Zięć |
| 70. Rybie blisze | |
| 71. Rybie dalsze |
»Od roli Głębowskiej aż do roli Wronowskiej znajduje się tak zwane Rybie z powodu tego, że tam płynie mały potoczek, w którym to potoczku za dawnych czasów ryby chwytali i do po dziś dzień te ryby istnieją, a dlatego nazywają się gronta około tego potoka blisze i dalsze rybie«.
Inni powiadają, że Rybie nazwano od gospodarza nazwiskiem Ryba, którego potomkowie jeszcze żyją.
72. Sołtysie, »gronta, zwane z tej racyi, że za czasów królów polskich gronta te były przez króla nadane tym ludziom, którzy w polskich wojnach rycerstwo swe okazali i królowie polscy nadali im te gronta za to rycerstwo bez pańszczyzny i dali im nazwę sołtysi, a zatem te gronta nazywają się sołtysie«.
Opowiadają też podanie, że za króla Jana Kazimierza chłop Tabas poszedł walczyć przeciw Szwedom a za okazane w wojnie męstwo otrzymał w nagrodę sołtystwo i nazwisko Tabaszewski. Potomkowie jego żyją po dzień dzisiejszy na bardzo rozdrobnionem już sołtystwie.
73. Targowiec ze strony południowej, »gronta, leżące obok drogi, zwanej targowiec a prowadzącej od roli Gomołkowskiej aż do roli Lizoniowskiej na jarmarki do Lipnicy murowanej«.
74. Tropie, »gronta, leżące około potoka, który wpada do gminy Tropia[2] do Dunajca[3], płynącego przez gminę Tropie«.
75. Wołówki. Według podania niegdyś w lasach czchowskich przebywała banda rozbójników, którzy napadali na wsie okoliczne, w tem miejscu mieli oni zabijać i przechowywać woły. Idąc grzbietem góry od Czchowa[4], przynieśli oni raz znaczny skarb św. Urbanowi, który mieszkał w Iwkowej, i prosili go, żeby się modlił za ich zbrodnie, lecz św. Urban skarcił ich i ofiarowanego skarbu nie przyjął, czem rozgniewani rzucili na ziemię złoto, które się w ich oczach zapadło. Dziś nieraz widzą ludzie, jak się ten skarb przepala, i wielu próbowało w niedzielę kwietnią, kiedy pieniądze te mają leżeć na powierzchni ziemi, zabrać skarb czarowny, lecz djabeł, będący na straży, odpędził ich i przestraszył.
76. Za dzielną drogą, »gronta, bo leżą za dzielną drogą« (P. niżej H. Drogi lp. 1).
77. Zagrody »mają nazwę stąd, że od dawnych czasów były te gronta własnością panów dworskich, jednakże panowie wypuścili w posiadanie chopkom[5] i tym chopkom nakazali te gronta ogrodzić«.
78. Zapotocze, »gronta leżące za potokiem« (j. w. D. lp. 7).
79. Zapotocze św. Urbana.
»Od niepamiętnych czasów, jeszcze gdy miejscowość lasami była zarośniętą, zjawił się aż z Węgier pustelnik imieniem Urban, który w tych lasach przebył jako pustelnik i jako pustelnik pomarł, i za jego świątobliwe życie uznany jest od kościoła rzymsko katolickiego za świętego i na jego pamiątkę jest wystawiona kaplica w lesie św. Urbana na górze wysokiej na roli Zięciowskiej. Przy tej kaplicy wytrysło źródło, woda bardzo dobra i cudowna z tego źródła wypływająca, stanowi tak zwany potok, który płynie i wpływa aż do rzeki Beli zaraz obok dworu i ma nazwę ten potok świętego Urbana, a gronta około tego potoka leżące mają nazwę »zapotocze świętego Urbana«.
Opowiadają starzy ludzie, że źródło przy kapliczce św. Urbana niegdyś z taką gwałtownością się wydobywało, że szum jego na milę wokoło słychać było, a daleko było sławne mocą swoją uzdrawiającą w chorobach ócz. Lecz raz pan jakiś miał przyprowadzić psa chorego i zanurzyć go w tem źródle, poczem zaraz szum ustał i moc cudowna źródła zginęła. Do dziś dnia ludzie z okolicznych wsi co rok w dzień zielonych świątek przybywają tu nieraz w wielkiej liczbie, piją wodę, myją oczy i rany, wierząc jeszcze w cudowność źródła.
Przy kapliczce znajduje się bardzo stary rozłożysty grab, z którego dawniej krew płynęła, gdy się go nożem zacięło.
Według podania św. Urban przybył z Węgier jako pustelnik za czasów króla polskiego Bolesława Wstydliwego z świętą Kingą i dwoma braćmi św. Swieradem i św. Justem. Sw. Swierad obrał pustynię w Tropiu, a św. Just na górze tego nazwiska nad gminą Tęgoborzą. Kiedy się wyjdzie na górę nad kapliczkę św. Urbana, widzi się Just i górę tropską, pod którą miał pustelnię św. Swierad w Tropiu. Z gór tych mieli się wszyscy trzej bracia widywać.
Ogrody, »łąki, które się ciągną po obuch stronach rzeki Bela zwanej i leżą pod ogródkami włościanów i stąd mają te łąki nazwę ogrody«.
Debrza, »zaraz nad dworem w dolinie pasali pasterze bydło a tam były dęby, to chronili się przed deszczem pod te dęby i mówili: »Tu nam dobrze paść bydło«, a z powodu tego nazywa się to pastwisko debrza«.
1. Bela. »Przez środek gminy płynie rzeka tak zwana Bela, która ma stąd swoją nazwę, że niejaki Ryczyz za polskich królów wojnę toczący z tej rzeki, która poprzednio była potokiem zwana, kazał sobie wody z tego potoka do picia przynieść i od tego czasu jako od wojownika Beli dali temu potokowi nazwę rzeka Bela«.
2. Potok św. Urbana (j. w. D. lp. 7).
3. Potok wołowski, »wytryskający z lasów wojakowskich, tak zwanych wołówek« (p. w. D. lp. 7).
4. Tropie, »potok, który wpada do gminy Tropia do Donajca płynącego przez gminę Tropie«.
1. Dzielna droga, »droga, która prowadzi z północnej strony z gminy Iwkowy aż do czchowskiej drogi[6] przez gronta »włościańskie, która to droga przedziela gronta włościańskie«.
2. Targowiec. Nazwę tę noszą dwie drogi: jedna, która prowadzi od roli Gomołkowskiej aż do roli Lizoniowskiej na jarmarki do Lipnicy murowanej; druga, która prowadzi od roli Witowskiej aż do roli Spilowskiej na jarmarki do Lipnicy murowanej«.
