Oko, wzrok, zmysł widzenia: narząd wzroku, organ służący do widzenia (fig.); dobre oczy, kiepskie oczy, bystre, słabe oczy; niebieskie, czarne, piwne oczy; oczy ładne, żywe, łagodne, świdrowate, wyłupiaste; spojrzenie, widzenie, wejrzenie; otworzyć oczy = patrzeć, spoglądać; zamknąć oczy = spuścić powieki; zamknąć oczy na wieki = umrzeć; stracić oczy = zaniewidzieć, oślepnąć; przejrzeć na oczy = odzyskać wzrok, zrozumieć; wypłakać oczy = ciągle płakać z żalu, ze zmartwienia po kim; wytrzeszczać, wybałuszać oczy = otwierać je szeroko z wyrazem zdziwienia, zgrozy; wlepić w co oczy = spoglądać długo, uporczywie; wypatrzyć oczy = nie móc dostrzec; przewrócić oczy = spoglądać tak do góry, że całe białka widać; jak okiem sięgnąć = jak daleko można co widzieć, zobaczyć; rzut oka = spojrzenie; z oczu mu to patrzy = okazuje to wzrokiem; źle mu z oczu patrzy = ma wzrok ponury, złowrogi; solą być komu w oku = dokuczać, doskwierać; jakby ojcu a. matce z oka wypadł = podobniuteńki; z pod oka na kogo patrzeć = podejrzliwie; zamknąć oczy na co = udawać, że się nie widzi, tolerować; zamknąć komu oczy = być przy jego zgonie; iść, gdzie oczy poniosą = na oślep; stać komu w oczach, na oczach, przed oczami = ciągle przypominać mu się; oko w oko = twarzą w twarz; w oczy wobec, w przytomności czyjej; za oczy, za oczyma = w nieobecności czyjej; w oczach moich = w mojej obecności; w żywe oczy = wprost, bez skrupułów, bezczelnie; na oczy wymawiać, wyrzucać = w obecności; na oczy pokazać, powiedzieć = wprost, wręcz; nie śmieć komu w oczy spojrzeć = wstydzić ś., sromać ś.; śmierć mu w oczy zajrzała = był w niebezpieczeństwie utraty życia; prawda w oczy kole = jest przykra; widziałem to na własne oczy = osobiście; na oko, dla oka ludzkiego = pozornie, powierzchownie; na oko jest tego ze 3 kopy, ze 6 garncy = z wyglądu sądząc, nie mierząc, nie licząc; wpaść komu w oko = spodobać mu ś.; oko za oko, ząb za ząb = krzywda za krzywdę, kara idzie za winą; gdzie miałeś oczy? = jak mogłeś tego nie widzieć; własnym oczom nie wierzyć = mieć wrażenie, że to, co ś. widzi, nie jest rzeczywistością, lecz snem; oczy komu zamydlić, piaskiem zasypać = obełgać go, zwieść go; biednemu zawsze wiatr w oczy = biedak zawsze napotyka na swej drodze liczne przeciwności; czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal = czego ś. nie widzi, tego ś. nie żałuje; co z oczu, to z myśli a. to z serca = na co ś. nie patrzy, o tym ś. i zapomina; spuścić oczy = zawstydzić ś.; psu oczy sprzedać = być bezwstydnym; nie masz wstydu w oczach = jesteś bezwstydny, bezczelny; strzec kogo, jak oka w głowie = z niezmierną starannością, pieczołowitością; pańskie oko konia tuczy = najlepiej wychodzi ten, co osobiście dogląda, pilnuje czego; mieć na kogo, na co oko = pilnować kogo, czego; strzyc, strzelać, przewracać, rzucać oczami = patrzeć na wszystkie strony, spoglądać zalotnie; mgnienie oka = mig, chwila, moment; ciemno, choć oko wykol = nic nie widać; kruk krukowi oka nie wykole = swój swojemu krzywdy nie zrobi; nim słońce zejdzie, rosa oczy wyje = nim nastąpią lepsze czasy, wiele trzeba ś. będzie jeszcze nacierpieć; przen., zrozumieć, pojąć co; robić perskie oko = spoglądać filuternie; robić na co duże oczy = dziwić ś.; postawić oczy w słup = wpatrzyć ś. nieruchomo w jedno miejsce; zadumać ś.; oczy kołem stanęły = z przerażenia, ze zdziwienia; podobny, jak pięść do oka = wcale niepodobny, zupełnie inny; nie spuszczać z kogo albo z czego oczu = patrzeć pilnie; w oczy, w twarz, z przodu, z frontu; ta barwa bije w oczy = jest jaskrawa; ten dowód bije w oczy = jest przekonywający, oczywisty; nie pokazuj mi ś. na oczy, nie nawijaj mi ś. na oczy = niech ciebie nie widzę; nie chcieć ś. komu na oczy pokazać = wstydzić ś., bać ś. kogo, krępować ś. kim; nie właź mu w oczy = unikaj spotkania ś. z nim; oczy czym paść = napawać ś., rozkoszować ś. widokiem czego; strach ma wielkie oczy = tchórzowi niebezpieczeństwo groźniejszym ś. wydaje, niż jest wistocie; o. Opatrzności = opieka Boska; o. słońca, księżyca = okrąg, tarcza; mówić oczami = spoglądać wyraziście, porozumiewająco; mierzyć kogo oczyma = patrzeć na niego uważnie i krytycznie; rzucić okiem = spojrzeć, popatrzeć; ściągnąć na siebie czyje oczy = zwrócić uwagę; łaskawym okiem patrzeć na kogo = chętnie, przychylnie, łaskawie; sposób widzenia, zapatrywania ś.; pogląd: patrzeć na wszystko oczyma hetmana = zgadzać ś. we wszystkim z jego zdaniem; spojrzyj na to innemi oczami = spojrzyj z innego punktu widzenia, inne miej o tym pojęcie; dozór, uwaga, baczność; na wszystko trzeba mieć o. = na wszystko zwracać uwagę; mieć co przed oczami = mieć na celu, na widoku; oczy racze a. rakowe = kulki wapienne w głowie u raka; wronie oko = roślina kulczyba, roślina czworolist; wołowe oczy = roślina brodawnik pospolity; w budow., wołowe oczy — p.Jajownik; w miner., kocie oko — p.Kwarc; rybie o. = rodzaj minerału, apofilit; w myśl., gonić na oko (o psach)= gonić zwierza, dostrzegłszy go; krążek tłuszczu na rosole a. na zupie; kółko odmiennej barwy w ogonie u pawia; kamień drogocenny w pierścionku, oczko; dziurka, otwór, kratka: o. w sieci (fig.), w pończosze, w robocie szydełkowej, w arfie; przy liczeniu jeden, raz: sto i oko = 101; as w kartach, rodzaj gry w karty; waga turecka = 3 funtom; oko ula = otwór, którędy pszczoły wchodzą i wschodzą; otwór w górnej części koperty; kurze oko = odcisk, nagniotek; oko armaty, strzelby = wylot; oko bomby = dziura, którędy ś. proch nasypuje; wypukłość na drzewie a. na końcu strzały i gałęzi, w której formują ś. zarodki przyszłego wierzchołka drzewa, przedłużenie jego gałęzi a. powstanie nowych.
Strona w Wikisłowniku
